Veel ontevreden burgers zien graag een doe-maar-gewoon-type zoals Caroline van der Plas

Boer Braat mist beschaving, noteerde de liberaal Oud in zijn boek Het jongste verleden, waarin hij de parlementaire geschiedenis tussen de wereldoorlogen vertelt. Uit eigen en andermans waarneming omschreef hij het Kamerlid als ‘een ongelikte beer’ en ‘de spreektrompet van het achterlijkste deel van de plattelandsbevolking, dat niet ziet wat er achter de koe is’.

Arend Braat zat tussen 1919 en 1933 in de Tweede Kamer als vertegenwoordiger van de Plattelandersbond, een partij die zich verzette tegen wat de historicus Huizinga het ‘hollandocentrisme’ noemde, de overmacht en arrogantie van Holland, waarvan Oud een gaaf staaltje leverde. Braat op zijn beurt verweet Den Haag dictatoriale trekken. In historisch perspectief komt de BoerBurgerBeweging van Caroline van der Plas dus niet uit de lucht vallen.

Het spectaculaire succes van deze jonge partij bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten en, indirect, de Eerste Kamer kun je zien als een massale uiting van onvrede over de verwaarlozing van het platteland. Huizinga dacht midden jaren 30 dat het hollandocentrisme voorgoed uit de wereld was. Hij schreef dat de vooruitgang de tegenstellingen en minderwaardigheden had doen verdwijnen. ‘De uitmiddelpuntigheid van de Groninger, de Limburger en de Zeeuw is geen beletsel meer voor een volledig delen in het nationale leven’.

Dat is een vergissing gebleken. In perioden van grote verandering roert zich ook altijd het platteland, zij het nu breder en zelfbewuster dan voorheen. In de jaren na het revolutiejaar 1918 kwam de bond van Braat op, in de jaren 60 de Boerenpartij van Hendrik Koekoek en nu dan de BBB van Van der Plas.

Jongste pleisterplaats van een algemeen onbehagen

Het succes van deze partij is niet volledig op de tegenstelling stad-platteland te herleiden. De BBB is in alle provincies de grootste geworden en scoorde ook goed in middelgrote steden. De beweging kun je dus ook zien als de jongste pleisterplaats van een algemeen onbehagen, voor een groot deel gericht op het kabinet-Rutte IV.

De VVD verloor ten opzichte van de Kamerverkiezingen van 2021 een derde van haar kiezers, en dat ondanks een felle en persoonlijk getinte campagne van Rutte. Zou hij daar consequenties aan verbinden, zoals hij in 2021 in de twee miljoen stemmen op hem de legitimatie zag als premier door te gaan?

Voor zover de BBB een protestpartij is, is ze niet alleen aantrekkelijk gebleken als spreektrompet van onbehagen over Rutte IV. De partij voorziet kennelijk ook, net als JA21, in de behoefte aan een gematigder stijl van opponeren dan die van PVV en Forum. Als je het populisme, bij gebrek aan vormgevend vermogen, als politieke waanzin beschouwt, zit daar nog wel systeem in.

Onfatsoen van twee kanten

De BBB lijkt het bijna onvermijdelijke resultaat van onfatsoen van twee kanten: dat van een overheid die haar burgers over de kling jaagt (toeslagen, Groningen) of verwaarloost (platteland) en dat van een oppositie die op rabiate wijze tekeergaat. Veel ontevreden burgers zien liever een doe-maar-gewoon-type als ‘Lientje’ dan een opgefokte Wilders of een raaskallende Baudet.

Met haar stoere gemoedelijkheid verbeeldt Van der Plas misschien wel heel precies het antwoord op de vervreemding tussen de politiek en de burger, die sinds de Fortuyn-revolte in 2002 voor kortsluitingen en rondspattende vonken zorgt. Het democratische succes van haar partij kan dus worden verstaan als een krachtig signaal aan de traditionele politiek dat zij zich te veel heeft vereenzelvigd met het bestuur en niet meer herkenbaar is. Het gestage terreinverlies van de partijen die in de vorige eeuw het bestel droegen, vooral het eens zo machtige CDA, wijst daar op.

BBB als harde belangenpartij

Alle gemoedelijkheid ten spijt is de BBB behalve een protestpartij een harde belangenpartij. Zij komt op voor de belangen van de intensieve veehouderij en is daarmee een van de hoofdrolspelers in de heftige politieke strijd om de ruimte, die alle trekken heeft van een gordiaanse knoop. De uitslag van de verkiezingen zal de politieke spanningen verder opvoeren. De kernvraag is hoe de BBB zich bij de provinciale collegevorming zal leren kennen. In de afgelopen halve eeuw heeft alleen D66 de omslag van protest- naar bestuurspartij overleefd, soms ternauwernood.

Alleen dat al laat zien hoe taai ons partijenbestel is. De partijen waarop het steunt hebben op een diep niveau een hardheid en ervaring ontwikkeld die tegen vluchtige bewegingen steeds weer bestand zijn gebleken. Het is dus oppassen met voorspellingen dat het bestel implodeert of ontploft, zoals D66 een halve eeuw terug verwachtte. Tegelijk krijgt onze politieke cultuur onmiskenbaar Amerikaanse trekken, door de schrijver Philip Roth in de kern geduid als ‘radicale tijdelijkheid’. Kernvraag: is er ook een politiek leven voor ‘Lientje’ achter de koe?