Twijfel over een eerder gemeld sterfgeval? Meld dat de lezer

Als illustratie voor het vluchtelingendrama noemt de krant de dood van een jong Syrisch meisje. Op basis van andere kranten, die dat verhaal moeten terugtrekken. Wat nu?

De kwestie

‘Opnieuw voltrekt zich een vluchtelingendrama aan de grens tussen Griekenland en Turkije’, meldt de krant op 13 augustus vorig jaar. Een groep van bijna veertig mensen zit vast op een eilandje midden in de grensrivier Evros. Het is lastig om uit te zoeken hoe ze daar zijn gekomen, meldt de tekst, want dit gebied is tot militaire zone verklaard zodat journalisten er niet zelfstandig kunnen komen.

Wel hebben de vluchtelingen via hun telefoons contact met hulpverleners en journalisten van een Griekse krant en het Duitse weekblad Der Spiegel. “Inmiddels is een vijfjarig Syrisch meisje overleden”, meldt het artikel. Een onbehandelde schorpioensteek was de oorzaak volgens de vluchtelingen, die een foto van het ‘levenloze lichaam’ deelden. Het artikel verhaalt verder van de onmenselijke behandelingen van vluchtelingen in dit grensgebied.

De standpunten

Docent journalistiek Theo Dersjant wijst de redactie op 7 december erop dat andere Duitse media schrijven dat er twijfels zijn of dit werkelijk heeft plaatsgevonden. Hebben de betrokken journalisten niet te veel geleund op de verhalen van hulpverleners, vraagt hij zich af. Die kunnen belang hebben bij deze dramatische voorstelling van de zaken. Eind december wijst de journalistenopleider op een nieuwe publicatie van Der Spiegel, die het eigen werk grondig onderzocht en niet kan vaststellen of het meisje ooit heeft bestaan. Het is niet met zekerheid te zeggen of het meisje op de foto werkelijk is overleden. Het Duitse weekblad presenteert dit verhaal niet meer op haar website. Dersjant vraagt de redactie: Moet het verhaal dan niet van de website en moet Trouw geen uitleg geven of zelf nader onderzoek doen?

De coördinerend buitenlandredacteur antwoordt hem: dit bericht was inderdaad gebaseerd op buitenlandse media die als betrouwbaar bekendstaan. De auteur die het vanuit Amsterdam maakte, kent de regio en had al slagen om de arm gehouden. Ook door te schrijven dat de vluchtelingen lastig bereikbaar waren. De redactie beseft volgens de buitenlandcoördinator dat hulpverleners een eigen versie van de werkelijkheid kunnen vertellen. Achteraf was het beter geweest de dood van het meisje niet als feit te presenteren, maar toe te schrijven aan de vluchtelingen. Hij heeft daarom de online-versie van het stuk aangepast, met daaronder een korte uitleg.

In deze vorm hoeft het stuk niet verwijderd, aldus de buitenlandredacteur, het beschrijft echte problemen in dit gebied. Hij tekent aan dat verslaggeving vanuit gebieden zonder persvrijheid vaker lastig is. Hij noemt meerdere voorbeelden, waaronder een recent verhaal uit Teheran waarin een op afstand geïnterviewde vrouw onder meer vertelt over een verkrachting in de gevangenis, waarover zij weer van een ander heeft gehoord. Verhalen die niet zijn te controleren. “Je moet dat zoveel mogelijk toeschrijven aan de mensen die je spreekt.” Over deze werkwijze mag de redactie best eens intern discussiëren, suggereert hij.

Dersjant vindt de aanpassing op de website een goede oplossing. “Al zou een nieuw artikel nog beter zijn, dan leg je alle lezers uit hoe het inmiddels blijkt te zijn.” Hij ziet op internet nog steeds het bericht over het overleden meisje wereldwijd als feitelijk nieuws staan, op gezag van Der Spiegel. “Een van de zaken die ik mijn studenten leerde, is: als het in een gerespecteerd medium staat, hoeft het niet direct te kloppen. Der Spiegel heeft een grote afdeling die artikelen controleert, maar dit artikel glipte erdoor omdat het snel op de website moest.”

Het oordeel

Dat laatste advies van Dersjant is ook de eerste les uit deze zaak. Zelfs gezaghebbende kranten kunnen uitglijden, zeker in dit snelle internettijdperk. Blijf ‘feiten’ waarvoor slechts indirect bewijs bestaat terughoudend presenteren. En bespreek dat op de redactie, zoals de buitenlandredacteur voorstelt.

Er is nog een tweede les. Op een redactie waar de papieren krant en site van morgen voortdurend om aandacht vragen, is het goed dat de moeite is genomen dit recht te zetten. Omdat dit vaker gebeurt, zou het goed zijn als de redactie meer de blik hierop richt. Dit zou eigenlijk niet moeten afhangen van een wakkere journalistenopleider die Duitse kranten bijhoudt.

Een rubriek onder een titel als ‘Klopt dit wel?’ zou een goede stimulans zijn, en de lezer nog meer overtuigen van de betrouwbaarheid van Trouw.