Terugblik op de publicatie van een omstreden onderzoek over de Holocaust

Met de kennis van nu, zegt Trouw-redacteur Rianne Oosterom, hadden we niet moeten publiceren over het antisemitisme-onderzoek van de Joodse belangenorganisatie Claims Conference, uitgevoerd door het Amerikaanse bureau Cooperman Research. Ze zegt het met een diepe zucht en met de nodige twijfels. Die had ze al en die heeft ze nog steeds.

Die twijfels én haar kritische blik, zeker als het gaat om enquêtes – er waaiden hier en daar ‘rode vlaggen’, zegt ze zelf – motiveerden haar om alles uit de kast te trekken om de uitkomsten van dit onderzoek te wegen, vragen te stellen aan het bureau en voor te leggen aan externe deskundigen.

Strikt embargo

Ze sprak met collega’s over haar twijfels. In weerwil van het nogal strikte embargo op publicatie, waardoor je geen externe deskundigen kon raadplegen voor wederhoor, besloot ze contact op te nemen met het Niod Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. Niod-onderzoeker Kees Ribbens had ook twijfels: de cijfers hadden beter uitgeplozen moeten worden, maar de resultaten waren serieus. Docent en onderzoeker Marc van Berkel, die eerder onderzoek deed naar kennis over de Tweede Wereldoorlog onder jongeren, noemde de resultaten ‘geloofwaardig’ .

Op woensdag 25 januari verscheen haar artikel. ‘Kwart van de jonge volwassenen twijfelt aan de Holocaust’, stond er tussen aanhalingstekens boven. “Een klein deel (6 procent) denkt dat de Holocaust een mythe is en 17 procent vindt het aantal Joden dat vermoord is ‘sterk overdreven’”, begon Oosterom. Ze beschreef de resultaten en liet Ribbens en Van Berkel in het artikel reageren.

Toch stond het niet op de voorpagina, maar op pagina 3. De chef nieuws kende Oosteroms twijfels en bovendien besloot Duitsland toch tanks aan Oekraïne te leveren. Net iets belangrijker op dat moment, vond de chef.

Veel publiciteit en kritiek

Er volgde veel publiciteit op het onderzoek. Justitieminister Dilan Yesilgöz reageerde geschokt. Toch was er ook gelijk kritiek. Van Niod-onderzoeker Ribbens, maar ook van hoogleraar statistiek Casper Albers, die twijfels had over de methodologie achter het onderzoek en de onderbouwing van de conclusies. Oosterom besloot een tweede artikel over dit onderzoek te schrijven, dat donderdag 2 februari in de Verdieping verscheen. De kop luidde: ‘Hoe een Holocaust-onderzoek zo omstreden kon raken’.

De redactie is zich zeer bewust van de kwetsbaarheden en valkuilen van enquêtes en peilingen. Er zijn redacteuren die zich expert op dit terrein kunnen noemen. Een tijdje terug lieten we een statisticus een lezing geven over de gevaren van zulke onderzoeken. We laten soms zelf ook enquêtes uitvoeren, waarbij uiteraard gekeken wordt naar methodologie en de onderbouwing van de conclusies. Er zijn in Nederland diverse bureaus met een geduchte reputatie op dit terrein, zoals I&O Research, waarmee wij samenwerken.

Ondanks de gerezen twijfels werden het onderzoeksbureau en de resultaten serieus genomen. Het commentaar van gisteren liet er echter geen spaan van heel. “Wie zich in het publieke debat over antisemitisme mengt, op diegene rust de heilige plicht om dat zo zorgvuldig mogelijk te doen, en niet nog meer ruis te introduceren met cijfers zonder heldere onderbouwing.”

Zoals gezegd denkt Rianne Oosterom achteraf dat ze het eerste nieuwsbericht niet had moeten publiceren. Uiteindelijk schreven we er vier artikelen over, inclusief dit stukje. Te veel of overbodig? Het onderwerp op zich, antisemitisme, is belangrijk genoeg om erover te schrijven, maar we willen u ook inzicht bieden in hoe een redactie werkt en daarover verantwoording afleggen.