Terug naar de basis van 4 mei

Waarom lijken de emoties zo vlak voor de 4 mei-herdenking zo hoog op te lopen? De geschiedenis van de 4 mei-herdenking is er een van horten en stoten, van stilte en van protest, en je kunt wel zeggen dat er nog steeds mee geworsteld wordt. Was het een staatszaak of vooral een zaak van het particulier initiatief?

Er hebben kleine en grote veranderingen plaatsgevonden in het herdenkingsbeleid en in het ceremonieel; de plaats van militairen en veteranen, de volgorde van de kranslegging en wie er bij het monument mocht staan. Dan heb ik het over de Nationale Herdenking, die al sinds jaren plaatsvindt op de Dam van de hoofdstad van het land. Daarnaast worden er nog honderden plaatselijke bijeenkomsten gehouden, die van plaats tot plaats kunnen verschillen.

Het belangrijkste discussiepunt is niet geweest hoe wij herdenken, maar wie wij herdenken. Daar werd zelfs op regeringsniveau over gediscussieerd. De eerste jaren na de oorlog waren nog het eenvoudigst; de Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog hun leven hadden verloren, werden herdacht. Dat sloot vanzelfsprekend 'gewone' slachtoffers uit (zoals verkeersslachtoffers), maar ook die Nederlanders die zich aan de kant van de vijand hadden geschaard en omgekomen waren. Er was geen goed-fout-discussie, het was gewoon zo.

Vielen hier nu ook de Nederlanders onder die bijvoorbeeld als dwangarbeider in een Japanse kolenmijn waren omgekomen en hoe zat het met de omgekomen niet-Nederlanders, maar wel 'Nederlands onderdaan' in Nederlands-Indië?

Die discussie werd natuurlijk doorkruist door de twee koloniale oorlogen ('Politionele acties') die Nederland in 1947 en 1948/1949 voerde om zijn uitgestrekte kolonie te behouden. En het waren juist soldaten uit die periode die een flinke lobby voerden, om ook hun gevallen kameraden op 4 mei te laten herdenken. Maar niet alleen zij, maar ook de 125 Nederlanders die tijdens de Koreaanse Oorlog (1950-1953) waren omgekomen, moesten worden herdacht.

Het lukte de veteranen: vanaf 1961 werden zij opgenomen bij de gevallenen die werden herdacht.

Vanaf die datum was eigenlijk het hek van de dam, want elke slachtoffergroep ging vroeg of laat ijveren voor een plekje bij de herdenking. Het was de ultieme erkenning van slachtofferschap, leek het haast wel.

Dat ging natuurlijk niet zonder slag of stoot. Zo probeerden jonge homoseksuelen bij de herdenking in 1970 een krans te leggen ter nagedachtenis van de tijdens de Duitse bezetting vervolgde en omgekomen homoseksuelen. Demonstranten en krans werden hardhandig verwijderd. Het gevolg was wel dat ook niet-homoseksuelen gingen geloven dat zo'n vervolging in Nederland had plaatsgevonden, hetgeen niet het geval was.

Nu herdenken wij 'de Nederlandse oorlogsslachtoffers van Duitse en Japanse oorlogshandelingen en de Nederlandse oorlogsslachtoffers van oorlogen en vredesoperaties sindsdien'. Deze omschrijving laat nog tal van vragen open, want zou er geen enkele Nederlander door Italiaanse oorlogshandelingen om het leven zijn gekomen? En een Nederlandse SS'er is toch ook een oorlogsslachtoffer of toch eigenlijk niet?

Maar er is natuurlijk meer aan de hand dan taalkloverij. De laatste decennia is slachtofferschap een steeds grotere plaats gaan innemen in onze samenleving. Met betrekking tot de herinnering aan de bezetting is het slachtoffer de dader (en ook de held) gaan verdringen.

Daarnaast is er in toenemende mate nadruk op grijstinten in de oorlogsgeschiedenis. Die gaat soms zo ver dat er geen goed of fout meer overblijft, maar slechts grijs. Dan is het niet gek dat sommige kinderen van NSB'ers hun omgekomen vader willen mee-herdenken of hun naoorlogse ervaringen (op school gepest als NSB-kind) op één lijn willen zetten met ècht oorlogsleed.

En dan is het ook niet gek dat het Nationaal Comité 4 en 5 mei een gedicht op de Dam wil laten voorlezen, waarvan duidelijk was dat er heibel zou uitbreken. Het comité had wat beter op de titel van zijn recent uitgekomen jubileumboek kunnen letten: 'Breekbare dagen'.

Om dergelijke commotie in de toekomst te voorkomen, stel ik voor het komende jaar op nationaal niveau een aantal stevige discussies te voeren over wie en wat we in de toekomst gaan herdenken. Niet wachten tot april volgend jaar, maar zo snel mogelijk.

Mijn (discussie)voorstel is een terugkeer naar de basis, waarbij wij 'de Nederlandse oorlogsslachtoffers van Duitse en Japanse oorlogshandelingen' herdenken. De na augustus 1945 omgekomen militairen kunnen op een waardige wijze tijdens de Nationale Veteranendag worden herdacht.

undefined