De grens die dat slimme horloge stelt, is door mensen bepaald. In alle techniek is met het ontwerp een norm ingebakken. En daarmee kan techniek bijdragen aan veiligheid, schrijven Wieger van Dalen en Erik Fledderus van Hogeschool Windesheim.
Voor een lange reeks autodiefstallen en voor vechtpartijen en straatroven in het criminele circuit heeft Milan (25) een paar jaar vastgezeten. Een slim horloge helpt hem om niet weer te ontsporen. Hij is er zelf blij mee (Trouw, 24 januari).
Maar filosofen Marli Huijer en Vincent Blok vinden het geen goede idee, want ‘In zo’n smartwatch zit dus een norm. Maar wie bepaalt die norm?’ (Trouw, 29 januari). Deze vraag wordt niet beantwoord door de filosofen. Het feit dat je de vraag kunt stellen, zegt blijkbaar voldoende: alleen mensen mogen normen stellen. Moraal is een exclusief menselijk gebeuren en kan niet overgelaten worden aan de techniek.
Moraal en techniek zijn niet gescheiden
Deze filosofen kijken te weinig om zich heen. Ze brengen een scheiding aan tussen moraal en techniek, die er in werkelijkheid niet is. In elke techniek, in elke deurkruk of drempel, zit een norm.
Een drempel communiceert de morele grens, je mag niet ongevraagd binnen treden, zoals elke collectant weet. Een deurkruk communiceert dat iedereen zelf de verantwoordelijkheid heeft om de deur te openen én te sluiten. Winkels die mensen graag welkom heten door de deur voor hen open te houden, maken daarom vaak gebruik van krukloze, automatische schuifdeuren.
In het vervolg van het artikel blijven de filosofen Huijer en Blok vragen stellen, maar ze geven geen antwoorden. Ze gaan daarmee voorbij aan het feit dat het slimme horloge Milan écht geholpen heeft met een écht en levensgroot probleem.
En bovendien zullen Milan en zijn omgeving doorgaan met het zoeken naar oplossingen en hulpmiddelen om te helpen voorkomen dat zijn leven verder ontspoort. Ja, allicht!
De filosofen plaatsen zich buiten de maatschappelijke ontwikkeling
Door deze realiteit te negeren, plaatsen de filosofen zichzelf buiten de maatschappelijke ontwikkeling en buiten de ontwikkeling van de techniek. En dit is een gemiste kans.
Een ander voorbeeld kan dit laten zien. In voetbalstadions zijn de normen anders dan op andere plekken in de samenleving. Wat daar gezongen wordt door supporters… Dat hebben ze niet geleerd bij muziekles in de brugklas. Dat is ook een kwestie van normen. Maar normen zijn net als techniek een product van menselijk handelen. Beide kunnen anders ontworpen worden.
Als we even bij het voetbal blijven. In de jaren negentig van de vorige eeuw was het Engelse hooliganisme zo ver uit de klauwen gelopen dat de clubs, de bond en de overheid besloten dat het anders moest. Met slim beleid ging men het probleem aanpakken. Eenvoudig was het niet, maar twintig jaar later is men erin geslaagd van een voetbalwedstrijd weer een feest te maken, waar iedereen veilig heen kan.
De mores is veranderd
Deze ontwikkeling in Engeland is een morele én een technische ontwikkeling. De mores onder de Engelse supporters is vandaag de dag anders, er is sociale controle, en bovendien staan er detectiepoortjes bij de ingang van het stadion.
Nog een voorbeeld uit het betaalde voetbal. Drie clubs – Feyenoord, PSV en PEC Zwolle – implementeren op dit moment slimme technologie in hun stadions in een poging om de sfeer beter en veiliger te maken.
In Zwolle begeleiden techniekfilosofen van de Hogeschool Windesheim het technisch ontwikkelproces. Ze doen dit door de normen die technici in hun product programmeren expliciet te maken en te vertalen en te communiceren naar alle betrokkenen, zoals bijvoorbeeld de supporters en het stadionmanagement. Ze gaan het gesprek aan met al deze groepen en vertalen daarna terug naar de technici welke moraal versterkt mag worden, en welke juist niet.
Deze aanpak is geen heilige graal die in een keer een moreel verantwoorde oplossing geeft, maar het doet recht aan de realiteit dat techniek en moraal in onderlinge wisselwerking gemaakt worden door de mens.
Wieger van Dalen docent ethiek, Hogeschool Windesheim
Erik Fledderus lector Digital Business & Society, Hogeschool Windesheim
Lees ook:
Een smartwatch die de woede dempt? Geen goed idee
Het lijkt mooi: jongeren die anders ontploffen van woede, krijgen met een smartwatch greep op hun gevoelens. Ggz-instelling Arkin zet dit bijzondere horloge in. Twee filosofen hebben er evenwel flinke bedenkingen bij.
Smartwatch kan woedeaanvallen voorkomen. ‘Vóór de uitbarsting wist het ding al dat het de verkeerde kant opging’
Jongeren met een strafblad en een kort lontje dragen een smartwatch, die trilt als de spanning in het lijf oploopt en er mogelijk een woede-uitbarsting dreigt. Zo leren jongeren bij ggz-instelling Arkin om zich te beheersen.
