Stop de teloorgang van Joodse Studies aan de universiteit

De studie van het Jodendom is in de afgelopen tien jaar zwaar onder druk komen te staan. Die realiteit kwam weer eens aan het licht in de afscheidsrede van Judith Frishman, emeritushoogleraar Jodendom aan de Universiteit Leiden (Trouw, 7 september). Met haar emeritaat wordt namelijk ook de leerstoel Jodendom aan de Leidse Universiteit opgeheven.

Leerstoelen voor Joodse studies, incluis taal, literatuur en geschiedenis, zijn bovenmatig geslachtofferd in de geesteswetenschappen, en niet altijd als gevolg van bezuinigingen. In 2008 bood het Nederlands ­Genootschap voor Joodse Studiën een rapport aan aan de Vereniging van Nederlandse Universiteiten VSNU (‘De stand van Joodse Studies in ­Nederland, 1990-2008’) waarin deze ontwikkelingen in kaart werden ­gebracht en concrete aanbevelingen werden gedaan. Ondanks mooie woorden van de VSNU is de studie van het Hebreeuws en het Jodendom sindsdien alleen maar meer ­onder druk komen te staan, niet ­alleen in Leiden, maar ook in Utrecht en Groningen. Nederland dreigt zo vele jaren te worden teruggeworpen in haar ooit vooraanstaande positie op het vlak van Joodse studies.

Bakermat van wereldgodsdiensten

Dat is niet alleen zorgwekkend omdat het Jodendom de bakermat is van twee andere wereldgodsdiensten, christendom en islam, en kennis van het Jodendom onontbeerlijk is voor de eigenheid van die religies. Wie – terecht – aandacht geeft aan de islam in de vorm van nieuwe leerstoelen, kan niet voorbij aan het Jodendom. Het is evenzeer zorgwekkend, omdat het Jodendom het verdient om intrinsiek bestudeerd te worden.

Joden en Jodendom zijn een integraal onderdeel van de Europese geschiedenis en cultuur. Bovendien is het antisemitisme verre van weg in de Nederlandse samenleving en internationale politiek, en aandacht daarvoor blijft helaas hoogstnoodzakelijk. De ervaringen van Joden als religieuze, culturele en politieke minderheid bieden een unieke toegangspoort om de verhouding tussen dominante culturen en minderheden te begrijpen.

Diaspora-studies, bijvoorbeeld, is alleen al als term gemunt op Joodse ervaring. Joodse studies is zo ook de studie van het Europese erfgoed, in al zijn glorieuze, tragische en ­gewelddadige aspecten. Kennis daarvan is van eminente betekenis voor nieuwe generaties academici en toekomstig leidinggevenden in politiek en samenleving.

Multidisciplinaire expertise

Ooit waren de Joodse studies vooral een aangelegenheid van de theologie en oriëntalistiek, maar het vakgebied heeft zich geëmancipeerd van deze voornamelijk christelijke en filologische aandacht. Juist nu Jodendom als zelfstandig onderwerp serieus genomen wordt, dreigt dit vakgebied met haar multidisciplinaire en talige expertise te verdwijnen (denk daarbij aan Hebreeuws, Aramees en Jiddisch, maar evengoed aan Grieks en Arabisch). Joodse studies hebben evenzeer aandacht voor de materiële cultuur, gender of emoties, en delen hun instrumentarium met aanpalende vakgebieden. Jodendom is veel meer dan een religie. ­Gedegen kennis van Joodse bronnen, religieus, cultureel of historisch, blijven onmisbaar voor het vakgebied als geheel en voor veel aanpalende opleidingen.

Wat te doen om deze dramatische teloorgang te keren? Er loopt een ­vacature voor een (parttime) leerstoel geschiedenis van het Nederlandse Jodendom aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, en in Nijmegen komt een hoogleraar Oude Testament met deels aandacht voor het antieke, laat-bijbelse Jodendom. Daarmee is de teloorgang zeker niet gekeerd.

Het verlossende woord ligt bij de universiteitsbesturen in Leiden, Utrecht, Nijmegen, en Groningen: faciliteer, idealiter in samenspraak, de grondslagen van Joodse studies in Nederland en neem het initiatief tot nieuwe leerstoelen. Aan aandacht van studenten zal het niet liggen, zo leert de ervaring, en jonge academici binnen Joodse Studies kijken reikhalzend uit naar een nieuwe toekomst van een vakgebied waar ze hun hart aan hebben verpand.

Lees ook:

Vertrekkend hoogleraar Judith Frishman: ‘Met Joden heeft Nederland nooit goed raad geweten, net als met moslims’

Juist nu er zo’n fel debat is over racisme, is het triest dat haar leerstoel jodendom wordt opgeheven, vindt hoogleraar Judith Frishman. Want de geschiedenis van de Joden zegt haar veel over de omgang met zwarten en moslims.

Leerstoel Jodendom te belangrijk om te verdwijnen

Het is een slechte zaak dat de leerstoel Jodendom aan de Universiteit van Leiden wordt opgeheven, aldus godsdienstwetenschapper Margreet van Schie. De positie van de joden in het verleden kan ons zoveel leren in het heden.