Stel de economie in dienst van een gelukkige samenleving

Govert Buijs gebruikt in zijn boek ‘Waarom werken we zo hard – op weg naar een economie van de vreugde’ een antropologische definitie van economie. Buijs, bekleder van de F.J.D. Goldschmeding-Leerstoel ‘Economie in relatie tot Civil Society’, werkt de antropologische benadering echter summier uit (Verdieping, 1 mei).

Bij mij dringt zich vanuit antropologisch gezichtspunt bij een ‘economie van de vreugde’ onmiddellijk de vergelijking op met een huishouden in familieverband. Economie is afgeleid van oikos, dat huishouding betekent. Zoals die een belangrijke bijdrage levert aan een gezond en gelukkig (vreugdevol) gezin, zo zou de economie moeten bijdragen aan een sociaal verband of samenleving, waarin in materieel en geestelijk opzicht de deelnemers in hun omgeving vreugde beleven. Concreet: mens, dier en hun natuurlijke omgeving dienen gebaat te zijn bij alle economische activiteit.

Goed lopend huishouden

Voor een goed lopende huishouding zijn de organisatie van de vele huishoudelijke taken en verantwoordelijkheden en een financiële inkomstenbron van belang. Voor een gelukkig gezin is echter méér nodig dan een goed lopende huishouding: de verbindingen binnen het sociale systeem moeten intrinsiek en harmonisch zijn. Een goed lopend huishouden met een uitstekende financiële situatie staat niet garant voor een gelukkig gezin, zo weten we uit de statistieken over scheidingen: 1 op 3.

Uit deze antropologische vergelijking kunnen twee conclusies worden getrokken: de economie is een middel dat ten dienste hoort te staan van de samenleving. In de tweede plaats zijn, naast een gezonde economie, harmonieuze verbindingen in het sociale systeem cruciaal. Een intrinsieke verbinding staat los van welke financiële transactie ook en heeft tóch een toegevoegde waarde voor het sociale systeem. Het is geen toeval dat het modewoord ‘verbinding’ zo populair is geworden bij Managementboek.nl.

Doel op zich

Het lijkt erop dat in ons maatschappelijke systeem beide conclusies nooit getrokken zijn en dat ‘economie’ uitsluitend om de financiële inkomstenbron gaat. De financiële huishouding is een doel op zich geworden, hoe desastreus sommige economische activiteiten ook kunnen zijn voor samenleving en leefomgeving. Vanuit dit scheidingsdenken kunnen ook klimaat- en milieuproblemen niet integraal worden aangepakt.

Grondlegger van de economische wetenschap Adam Smith wees zelf op het onderscheid tussen economie als middel en als doel: als burgers hun eigenbelang nastreven zal dat leiden tot een gezonde economie, maar ‘goed met elkaar samenleven is het doel van een goed draaiende economie’, schrijft hij in ‘The Wealth of Nations’. Conclusie: Economie hoort in dienst te staan van de ‘menswaardige vreugde’.

Ten slotte: Het is niet toevallig dat het van oudsher de vrouw was die de verbinding in de familie belichaamde en bewaarde. De man zorgde voor de financiële kant van de huishouding. De hogere waardering voor dit aspect leidde organisch tot een hogere waardering voor de mannelijke rol in de familie. Voor de goede orde: dit is geen pleidooi om vrouwen weer achter het aanrecht te krijgen. Het laat echter wel zien hoe extrinsieke waarde en betaald werk, van oudsher door mannen gedomineerd, hoger gewaardeerd werd en wordt in de oikos, dan intrinsieke waarde en onbetaald werk, van oudsher het werkterrein van de vrouw.

Vanuit dat gezichtspunt is het ook tijd voor een andere kijk op ‘werk’, namelijk als betaalde en onbetaalde economische activiteit. Hoe hoger de onbetaalde, intrinsieke aspecten zullen worden gewaardeerd, hoe meer de huishouding van onze huidige samenleving zal bijdragen aan een menswaardige vreugde.

Lees ook:

De economie is er niet voor de economie, maar voor de mens

Recensie: Waarom werken we zo hard? Op weg naar een economie van de vreugde.

De mens vernietigt de natuur harder dan ooit, maar hij kan zijn leven nog beteren

‘De ecosystemen waarvan wij en alle andere soorten afhankelijk zijn, gaan harder achteruit dan ooit. We ondergraven de fundamenten van onze economie, ons voortbestaan, voedselveiligheid, gezondheid en kwaliteit van leven wereldwijd.’ Dat concludeert Sir Robert Watson na een week vergaderen in Parijs.