Het scheikunde-onderwijs moet op de schop. Voortaan moeten uitdagingen die de samenleving biedt, zoals vervuiling van water, in de les behandeld worden, stelt Joke van der Aalsvoort voor, ervaren scheikunde docent.
Wetenschap wordt bedreven vanwege kennis om de kennis. De verhouding tot de maatschappij blijft buiten beeld. Gevolg hiervan is dat leerlingen in de scheikundeles mij vroegen waarom ze bepaalde begrippen moesten leren, waar die voor dienden en wat ze met scheikunde konden worden. Vaak moest ik het antwoord schuldig blijven. En dat in een levensfase waarin ze zich oriënteren op studie en beroep.
Evenals voor andere natuurwetenschappelijke vakken staat voor scheikunde een herziening van het examenprogramma op stapel. Een nieuwe visie is nodig om leerlingen voor te bereiden op de uitdagingen van deze tijd.
Het huidige scheikunde-onderwijs berust op het standaardbeeld van de wetenschap. Met deze visie op kennis zondert de wetenschap zich af van de maatschappij. Uitgangspunt is dat algemene natuurwetten universeel geldig zijn. ‘Algemeen’ wil zeggen dat de betreffende natuurwet niet over een geval gaat, maar een hele verzameling gevallen. ‘Universeel’ betekent dat een natuurwet overal en altijd geldig is.
Natuurwetten worden verklaard met theoretische begrippen die de werkelijkheid op het niveau van moleculen en atomen beschrijven met daarbij logische verbanden. Om tot dit soort wetten te komen moet een wetenschapper objectief te werk gaan. Hij of zij mag zich niet laten beïnvloeden door persoonlijke opvattingen, religieuze of politieke overtuigingen en maatschappelijke belangen, maar alleen door feiten en logica. Nieuwsgierigheid en de behoefte om steeds meer kennis en een dieper begrip van de wereld te bereiken, drijft de wetenschap voort. Bij deze opvattingen kan men spreken van waardevrije wetenschap.
Wetenschap boven techniek
De natuurwetten die in de wetenschap geformuleerd zijn, worden toegepast in de techniek. De keuze welke toepassingen de moeite waard zijn, is mede gebaseerd op waarden. Daarom kan techniek geen deel uit maken van wetenschap. Toepassingen van wetenschap en techniek dragen bij aan de welvaart van de maatschappij. Wetenschap staat dus aan de top van een hiërarchie, techniek neemt de tweede plaats in en de maatschappij staat onderaan.
De vraag is nu: wat is er mis met dit standaardbeeld? Het wordt in de wetenschapsfilosofie nu als achterhaald beschouwd. De relatie tussen wetenschap en techniek wordt niet meer als een hiërarchische gezien. Er bestaat eerder een wisselwerking tussen wetenschap en techniek.
De vragen van de leerlingen maken ook duidelijk dat scheikunde- onderwijs eenzijdig gericht is op begripsontwikkeling en zich niet bezighoudt met motieven of drijfveren. Als de drinkwatervoorziening behandeld zou worden, zouden leerlingen erachter komen dat onderzoekers proberen methodes te vinden om bijvoorbeeld pesticiden, microplastics of medicijnresten uit drinkwater te verwijderen met het motief om de volksgezondheid te beschermen. Met hetzelfde motief controleren chemische analisten de kwaliteit van voedingsmiddelen.
Ook komt de relatie tussen wetenschap, techniek en maatschappij niet uit de verf. De nadruk ligt op het zich eigen maken van de theoretische begrippen. Het wordt niet duidelijk hoe kennis leidt tot meer welvaart.
Modern scheikunde-onderwijs dient juist wel dit verband duidelijk te maken en zo bij te dragen aan het ontwikkelen van burgerschap. Volgens het standaardbeeld laat de burger zich uitsluitend leiden door feiten en logica, is hij een rationeel denkend en zich gedragend persoon. Maar onderwijs kan ook de problemen van deze tijd zo aanbieden dat het leerlingen motiveert om aan de oplossing ervan te willen bijdragen. En dat kan in veel meer functies dan alleen als wetenschapper.
Eigentijds scheikunde-onderwijs kan uitgaan van een waaier aan maatschappelijke praktijken (voorziening in voedsel, drinkwater, geneesmiddelen, energie en dergelijke) met bijbehorende beroepen en uitdagingen. Zo ervaren leerlingen waar kennis voor dient en kunnen ze zich een beeld vormen van de toekomstmogelijkheden die scheikunde hen biedt.
Joke van der Aalsvoort was 40 jaar docent scheikunde
De lessen van de wetenschapsrapper: ‘Soms help ik jongeren met scheikunde, soms zet ik mensen aan tot actie’
De wetenschappelijke wereld moet meer ruimte bieden aan stemmen uit ontwikkelingslanden en minderheidsgroepen, zegt rapper en wetenschapscommunicator Jon Chase.
Ondanks grote tekorten kiezen scholieren geen technisch vakkenpakket. ‘Straks zijn we op havo en vwo terug bij af’
Minder jongeren kiezen voor een technisch vakkenpakket, terwijl er een groot tekort is aan technici. Waarom is techniek niet meer in trek?
