Rutte ontsprong de dans mede met dank aan de televisiejournalistiek

Ik mag van mezelf niet naar politieke peilingen kijken, ze zijn even verraderlijk als slecht voor mijn gezondheid, maar natuurlijk bekijk ik ze elke week toch. En elke keer denk ik weer: de ernst van de toeslagenaffaire is nog steeds niet doorgedrongen. Anders zou de VVD, die geheel samenvalt met Mark Rutte, niet onbekommerd aan de leiding blijven gaan. Onder Ruttes premierschap vond ongekend onrecht plaats, om de commissie-Van Dam te citeren, maar noch het ‘onrecht’ noch het ‘ongekende’ lijkt op de kiezer veel indruk te maken.

Zal het iets uitmaken dat we nu weten dat tussen 2015 en 2020 minstens 1115 kinderen van gedupeerde ouders uit huis werden geplaatst? Ik denk het niet. Er wordt al aangevoerd dat een causaal verband niet te bewijzen is, terwijl de vraag is hoe het schuldenregime van de fiscus hierop géén invloed zou kunnen hebben gehad.

Of verandert er iets nu duidelijk is dat in totaal 95.000 kinderen getroffen werden door de ellende waar hun ouders in terechtkwamen? Weinig kans. Misschien vinden mensen het gezeur, steeds weer die affaire. Misschien voelt onrecht pas als onrecht wanneer het jouzelf wordt aangedaan, en is het voor niet-gedupeerden prima als straks dezelfde premier weer op het bordes staat, zwaaiend met een geheel verbeterd recept vol oude ingrediënten.

Na de verkiezingen van maart, die volgden op de val van Rutte III en het aftreden van Lodewijk Asscher (PvdA) en Eric Wiebes VVD), verscheen in de Deense krant Politiken een voorpaginastuk over ons politieke wonderkind: ‘Kan men herkozen worden als men tienduizenden onschuldige families heeft beschuldigd van sociale fraude? Mark Rutte kan het.’ Ik ontleen dit citaat aan een eerder artikel in NRC waarin werd beschreven hoe het kon dat het toeslagenschandaal geen thema werd in verkiezingen die daar toch het directe gevolg van waren.

Mark Rutte kon het, inderdaad, maar het werd hem ook mogelijk gemaakt door de televisiejournalistiek die de campagne (ook vanwege corona) domineerde. Verschillende partijen hadden boter op hun hoofd, en dus brachten ze het schandaal niet in bij de debatten, want zo gaat dat: partijen dragen daarvoor zelf de thema’s aan. En programma’s die wél een eigen lijn volgden, zoals Nieuws-uur, zagen desondanks geen kans de toeslagenellende te behandelen. “Dan hadden we de hele uitzending eraan moeten wijden, met vragen als: ‘Hoe gaat u het vertrouwen tussen burgers en politiek herstellen?’ Dat paste niet in ons specifieke format”, aldus de hoofdredacteur.

Zo ontsprong Rutte dus de dans, afgezien van een confrontatie met een slachtoffer van het schandaal, Kristie Rongen, die hem bij RTL op de man af vroeg waarom hij dacht te kunnen blijven zitten, terwijl anderen wel opstapten. Er was óók veel om trots op te zijn, antwoordde Rutte, daarom had hij ‘per saldo’ besloten aan te blijven. Debat-aanvragen van Pieter Omtzigt en Lilianne Ploumen liet hij onbeantwoord, wat heel verstandig was.

Er volgt nog een parlementaire enquête naar de toeslagenaffaire, de bedoeling was voor de zomer van 2022. Zal Rutte dan durven nog een keer af te treden om terug te keren?