Respect voor onze man in Polen die van heilige paus een mens durfde te maken

Sinds zijn onthullingen begin maart over het toedekken van misbruikzaken door de vroegere paus Johannes Paulus ll, kreeg de Trouw-correspondent in Polen, Ekke Overbeek, te maken met vele bedreigingen en beledigingen. Door de ophef over zijn boek Maxima Culpa tot in het Poolse parlement en het Vaticaan aan toe, vreesde hij voor zijn veiligheid. Boekpresentaties werden geschrapt. Een collega-journalist die een documentaire over hetzelfde onderwerp had gemaakt, week zelfs een tijdje uit naar het buitenland.

Toch koos Overbeek deze week weer voor de schijnwerpers, in een klein theater iets buiten het centrum van Krakau. Zo’n vijftig mensen luisterden naar zijn verhaal en waarom hij dit boek had geschreven. Krakau is de stad waar in de jaren zestig en zeventig Karol Józef Wojtyla aartsbisschop was voordat hij paus Johannes Paulus II werd. De man is heilig verklaard en geldt in het katholieke Polen als onaantastbaar, zeker in het conservatieve Krakau. Overbeek trad dus op in het hol van de leeuw, gelukkig gebeurde er niets. Er was vooral interesse in hoe hij zijn onderzoek voor het boek had gedaan, waarvan een voorpublicatie in Trouw stond. Inmiddels zijn er bijna 20.000 exemplaren verkocht.

Had hij dat boek maar niet moeten schrijven

Dit optreden was voor mij aanleiding om hem te bezoeken, vanwege zorgen over zijn veiligheid. In Warschau hadden we een gesprek met de Nederlandse ambassade die zich zeer behulpzaam toonde. In Nederland was eerder contact gelegd met het ministerie van buitenlandse zaken en had ik samen met tijdelijk chef buitenland Gijs Moes een gesprek met een diplomaat van de Poolse ambassade. Die zei slechts het Overbeeks eigen schuld was dat er zorgen zijn over zijn veiligheid. Had hij dat boek maar niet moeten schrijven. Een boek waar niets van klopte.

Na publicatie verklaarde premier Morawiecki dat critici van de paus een revolutie willen ontketenen tegen ‘cultuur, traditie en normaliteit’ van Polen. De aartsbisschop van Krakau, Marek Jedraszewski, meende dat Johannes Paulus II een vijand is van ‘prekers van gender-ideologie, voorvechters van abortus en euthanasie’. Het parlement nam een motie aan van regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) die opriep de goede naam van Johannes Paulus te verdedigen.

Het vergt moed en doorzettingsvermogen

De felheid van de reacties gaf bezorgdheid over Overbeeks persoonlijke veiligheid. Zijn uitgevers die ik in Warschau sprak, vrezen ook iets anders: rechtszaken tegen Overbeek of de uitgeverij, aangespannen door iemand of een organisatie die het niet eens is met het boek. Een vaker toegepaste methode in het door PiS gedomineerde Polen. Veel media zijn er inmiddels in handen van de overheid of aanhangers van PiS. Een publiek debat over het handelen van de latere paus ontbreekt daardoor.

Het vergt moed en doorzettingsvermogen om in Polen met zo’n explosief boek te komen. En die moed geldt ook voor zijn uitgevers. Het gaat om een onderzoek met harde feiten over hoe misbruikzaken onder het tapijt werden geveegd. Johannes Paulus II wist ervan. De huidige paus, Franciscus, bevestigde dit: “In die tijd werd alles in de doofpot gestopt”. Die bevestiging maakt het voor critici lastig om het boek op de inhoud aan te vallen, in plaats daarvan richt de kritiek zich op de auteur. Een buitenlander, nota bene afkomstig uit dat verdorven Nederland.

Maar juist doordat hij in Polen een relatieve buitenstaander is – hij woont er al lang en schreef het boek in het Pools – durfde Overbeek het aan om van de heilige paus weer een mens met fouten te maken. Een journalist voor wie we veel respect moeten hebben en die bescherming verdient.