Rekenwerk Klimaatakkoord is nog lang niet af

Deze weken staan er weer veel vergaderingen gepland in de Tweede Kamer over het Klimaatakkoord. Tot op heden is er gek genoeg nauwelijks aandacht geweest voor de effecten van het Nederlandse klimaatbeleid op ontwikkelingslanden. Voor zover klimaatverandering door mensen is veroorzaakt, zijn vooral rijke landen de boosdoeners. Maar ontwikkelingslanden zijn het kind van de rekening.

Juist bij een onderwerp als het tegengaan van klimaatverandering had je mogen verwachten dat Den Haag bijzondere aandacht zou geven aan de mondiale aspecten. Data van het Global Center for Development uit Washington maken snel duidelijk waarom. Historisch gezien zijn vooral de rijke westerse (en Aziatische) landen verantwoordelijk voor klimaatverandering. Meer dan 75 procent van de uitstoot is op hun conto te schrijven.

Maar de gevolgen slaan het hardst neer in ontwikkelingslanden. Meer dan 75 procent van alle schade die klimaatverandering nu al aanricht treft kwetsbare ontwikkelingslanden. Van veel van die landen is de geografische ligging ongunstig; dichtbij de evenaar of nabij de zee. Bovendien hebben ze onvoldoende capaciteit en veerkracht om de gevolgen op te vangen. Het gevolg: klimaatvluchtelingen en nog meer armoede.

Maar in het hele Ontwerp Klimaatakkoord is er geen aandacht voor de mondiale voetafdruk van Nederland. Laat staan specifieke aandacht voor de positie van ontwikkelingslanden. Niet verwonderlijk dat de planbureaus in hun doorrekening daar ook niet op ingingen. Voor hen was immers de tekst van het Klimaatakkoord leidend.

Verontrustend beeld

Met drie voorbeelden laten wij zien waarom die aandacht wel op zijn plaats zou zijn geweest. Het eerste voorbeeld. De Monitor Brede Welvaart 2018 van het CBS schetst een verontrustend beeld van de milieudruk die de Nederlandse economie elders ter wereld veroorzaakt. Het legt de vinger bij de, in Europees perspectief, zeer hoge invoer van grondstoffen, zoals de energiedragers olie, gas en kolen. Deze grondstoffen worden geïmporteerd uit derde landen, waaronder ontwikkelingslanden.

De Monitor meldt: “In het geval van eindige oftewel niet-hernieuwbare grondstoffen draagt een invoer door Nederland bij aan een uitputting van deze hulpbronnen. Bovendien heeft invoer door Nederland een negatief milieueffect: die gaat bijvoorbeeld gepaard met de uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen in de landen van herkomst. Dit draagt bij aan de broeikasgasvoetafdruk van Nederland.”

Om het concreet te maken: “De invoer van biomassa uit de armste landen van de wereld is sterk toegenomen: van 9,3 kilo per inwoner in 2010 naar 19,6 kilo per inwoner in 2017.” Van biomassa is bekend dat het naast klimaatwinst ook risico’s meebrengt: wat zijn de effecten op landgebruik wanneer energiegewassen bos verdringen en daarmee veel in de bodem opgeslagen koolstof vrijkomt? Of als de verbouw van deze gewassen lokale voedselproductie in ontwikkelingslanden verdringt? Of wanneer bij de aanleg van plantages voor deze gewassen landrechten van oorspronkelijke bewoners niet gerespecteerd worden? Voor dit alles is in het Klimaatakkoord geen aandacht.

Soja

Een tweede voorbeeld halen we uit de Balans voor de Leefomgeving 2018 van het PBL, die wijst op de hoge milieudruk van onze intensieve landbouwsector. Denk aan de productie van vleesvee. Voor het diervoeder wordt veel soja geïmporteerd uit landen als Brazilië, Argentinië, Paraguay, China en India. Niet allemaal per se de armste landen, maar in sommige wonen nog steeds veel (straat)armen. De teelt van soja gaat gepaard met problemen als grootschalige boskap, bodemuitputting en watervervuiling door bestrijdingsmiddelen en kunstmest.

In het Ontwerp Klimaatakkoord is er weliswaar aandacht voor de taak van de Nederlandse landbouwsector om emissies terug te dringen, maar juist voor deze sector heeft het PBL nog geen goede doorrekening kunnen maken. Teleurstellend. Het rekenwerk is dus nog niet af. Building Change hoopt dat in de definitieve klimaatplannen voor de landbouwsector serieuze aandacht gegeven wordt aan de impact op armen in de landen waar de soja vandaan komt.

Ten slotte een derde voorbeeld. Per hoofd van de bevolking gemeten is Nederland in Europees perspectief de grootste importeur van én groot investeerder in fossiele energiedragers. Ook als we de wederuitvoer naar andere landen er aftrekken, zit Nederland nog steeds in de top-tien van EU-landen als het gaat om fossiele energie. Ongeveer 10 procent van de ruwe olie die Nederland importeert komt uit Nigeria.

Wie het nieuws volgt over de rechtszaken tegen Shell, weet dat de oliewinning harde dollars oplevert voor Nigeria, maar tegelijk leidt tot ernstige schade voor mens en milieu. Het Klimaatakkoord draagt er, als het goed is, aan bij dat Nederland minder fossiele energie importeert, ook uit ontwikkelingslanden als Nigeria. Building Change neemt aan dat onze regering dit goed gaat doorrekenen. Als voor een land als Nigeria het Klimaatakkoord, hoe goed ook voor het klimaat, leidt tot een kale inkomstenderving, moeten we met dat land wel zoeken naar een alternatief.

Nieuw beleid

Terug naar de opstellers van het Klimaatakkoord en de doorrekeningen van CPB en PBL. Het rekenwerk is nog niet af en alle beleidsmaatregelen zijn nog niet uitgedacht.

Dit kabinet heeft uit overtuiging een paar jaar geleden de Sustainable Development Goals ondertekend. Die gaan ook over het tegengaan van klimaatverandering en het werken aan toegang tot duurzame, betaalbare energie. Minister Kaag heeft onlangs een SDG-toets geïntroduceerd die vraagt om bij nieuw beleid uitdrukkelijk rekening te houden met de effecten op ontwikkelingslanden. Kijkend naar het Klimaatakkoord, zou het dit kabinet sieren om dat alsnog te doen. Klimaatbeleid is niet alleen een zaak van zorgvuldig rekenen, maar ook van mondiale rechtvaardigheid en solidariteit!

Lees ook:

Radicaal verduurzamen klinkt ideaal, maar kan in de praktijk tot een volksopstand leiden

Het Klimaatakkoord ligt klaar, de CO2-heffing komt eraan. Dus het roer kan eindelijk radicaal om? Vergeet het maar, zegt hoogleraar duurzaamheid Gert Jan Kramer.

CO2 uit de lucht vangen: een waanzinnige toekomstdroom die uitkomt

De mens heeft beloofd minder CO2 in de atmosfeer te brengen. Maar het schiet niet erg op. Misschien moet hij er CO2 uít gaan halen.