Europees arbeidsrecht moet voldoende ruimte laten voor de inzet van professionele vrijwilligers, betogen Geerten Boogaard en Armin Cuyvers.
De minister van justitie en veiligheid is bezig de hele vrijwillige brandweer overhoop te gooien. Niet om de brandweerzorg te verbeteren, maar omdat men denkt dat het vanwege EU-wetgeving moet. Dit is tragisch en onnodig: er zijn sterke juridische argumenten om de huidige opzet van de vrijwillige brandweer te verdedigen.
Het verdedigen van die brandweervrijwilligers is ook van groot maatschappelijk belang. Brandweervrijwilligers verdienen het dat wij nu eens voor hen de juridische vlammen trotseren. En het mag eenvoudigweg niet gebeuren dat EU-wetgeving later ook gaat verhinderen dat een vrijwilliger op zaterdag coacht of in coronatijd koffie rondbrengt in het ziekenhuis. Meer dan ooit heeft het laatste jaar het cruciale belang van vrijwilligers laten zien. Europees recht kan en moet daarom afdoende juridische ruimte laten voor het maatschappelijk middenveld.
Wat is volgens het ministerie het probleem? Brandweerzorg is sterk geprofessionaliseerd. Op veel punten verrichten de vrijwilligers hetzelfde werk als de ‘beroeps’. Onder de Deeltijdrichtlijn zouden brandweervrijwilligers daarom geen vrijwilligers meer zijn, maar gediscrimineerde deeltijdwerknemers. Dat zou weer betekenen dat ze óf volstrekt gelijk moeten worden behandeld (salaris, pensioen, verlof), óf dat er weer zo veel onderscheid moet worden gemaakt tussen brandweervrijwilligers en beroepsbrandweermensen dat de Deeltijdrichtlijn niet meer zou opgaan.
Inmiddels heeft de minister van justitie en veiligheid voor de laatste optie gekozen: de werkzaamheden van brandweervrijwilligers moeten zodanig worden onderscheiden dat zij weer ongelijk behandeld mogen worden.
Deze zogenaamde ‘taakdifferentiatie’ is om meerdere redenen onbevredigend. Ten eerste zijn brandweervrijwilligers er juist trots dat zij ‘echte’ brandweermensen zijn, en draait onze brandweer voor 80 procent op deze topvrijwilligers. Ten tweede zullen er na de vrijwillige brandweer ongetwijfeld dezelfde problemen opduiken bij andere geprofessionaliseerde vrijwilligers: in de zorg, in de amateursport, de reddingsbrigade, et cetera. Ten derde wil ook de Europese Unie deze uitkomst niet. De Europese regels zijn bedoeld om arbeidsuitbuiting aan te pakken, niet om de vrijwillige brandweer dwars te zitten. De EU wil vrijwilligers juist stimuleren. Net als bij de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) is het Europese recht afhankelijk van constructieve nationale oplossingen om dit soort juridische nevenschade te voorkomen.
EU-regels niet toepassen
Alle reden dus om niet vanwege een te risico-averse interpretatie van het EU-wetgeving de brandweer op de schop te nemen. Sterker nog: zowel de vrijwilligers als de Europese Unie zijn er pas echt bij gebaat als deze gelegenheid gebruikt wordt om de spelregels van het Europese arbeidsrecht verder te verfijnen zodat er ruimte overblijft voor de civil society.
Ook zuiver juridisch zien wij afdoende kansrijke argumenten. De mooiste juridische oplossing ligt in de erkenning dat de niet-toepassing van bepaalde EU-regels voor werknemers inherent is aan de aard van het vrijwilligerschap, dit in lijn met arresten als Wouters en Deliège.
Wij kunnen niet garanderen dat onze argumenten succes zullen hebben in het – overigens zeer onwaarschijnlijke geval – dat deze zaak ooit bij het Hof van Justitie terecht zou komen. Maar zij hebben wel degelijk kans van slagen, zowel gezien hun juridische kracht als het feit dat werkelijk niemand gebaat is bij de huidige oplossing.
Niet alleen de 19.000 brandweervrijwilligers, maar alle vrijwilligers en de EU zelf zullen Nederland dankbaar zijn als wij meehelpen met het veiligstellen van de juridische ruimte voor de professionele vrijwilliger. Bovendien: de brandweer overhoop gooien kan ook later nog. Er is alleen meer politieke wil en juridische moed voor nodig om het over een andere boeg te gooien.
Geerten Boogaard is hoogleraar decentrale overheden Universiteit Leiden, Armin Cuyvers is hoofddocent Europees recht Universiteit Leiden.
Lees ook:
Danielle Arts is brandweervrouw: Ik probeer niet one of the guys te zijn
Het blijven vrouwen in een mannenberoep. Maar langzaam komen er meer vrouwen bij de brandweer, als professional én als vrijwilliger. Fotograaf Tara Fallaux portretteert drie van hen.
Nederlandse brandweer dreigt vrijwilligers kwijt te raken door Europese wetgeving
Het einde dreigt voor de vrijwillige brandweerman. Volgens nieuwe regels moeten hij worden betaald en dat zou een enorme kostenpost voor de overheid betekenen, meldt het Algemeen Dagblad. Van het Nederlandse brandweerpersoneel bestaat 80 procent uit vrijwilligers.
