De mogelijkheid om wetten en afspraken door de rechter te laten toetsen is cruciaal in een democratische rechtsstaat. SGP, JA21 en BBB willen dat recht inperken, met steun van CDA en VVD, en dat belooft weinig goeds, vindt Joost Sneller, Tweede Kamerlid voor D66.
SGP, JA21 en BBB willen het recht van organisaties dwarsbomen om de rechter wetten en afspraken te laten toetsen. Het voorstel van deze alliantie dat hierop voorsorteert, is aangenomen, dankzij steun van PVV, VVD en CDA. Deze partijen willen de toegang tot de rechter inperken en de mogelijkheid verkleinen om de overheid aan democratisch vastgestelde regels te houden.
Dit is juridisch spookrijden. De aandacht van de Tweede Kamer zou in plaats daarvan moeten gaan naar het controleren van de uitvoering van aangenomen wetten.
Klimaatverandering
Urgenda dwong in 2019 samen met bijna negenhonderd mede-eisers via de hoogste Nederlandse rechter af dat de overheid klimaatverandering moet aanpakken. Volgens de milieuorganisatie voldeed de Nederlandse overheid niet aan de positieve verplichting om het leven van burgers binnen haar rechtsmacht te beschermen, zoals vastgelegd in het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens.
De rechter gaf hen daarin weliswaar gelijk en gaf de staat de opdracht om de uitstoot van CO2 sneller terug te dringen, maar liet het aan de politiek hoe dit doel bereikt zou worden.
Urgenda kon dit voor elkaar krijgen met een beroep op een artikel dat bepaalt dat organisaties naar de rechter kunnen stappen om de ‘gelijksoortige belangen van andere personen te behartigen’. Ook de uitspraken van de Raad van State over het stikstofbeleid en die van de Hoge Raad over het uitsluiten van vrouwen van het passieve kiesrecht door de SGP zijn op een zelfde manier tot stand gekomen.
Basis van de rechtsstaat
De mogelijkheid om bij de rechter recht te halen behoort tot de basis van een democratische rechtsstaat. En dat is de SGP, JA21 en BBB blijkbaar een doorn in het oog. Zij willen de lat hoger leggen om toegang tot de rechter te verkrijgen. Hun klacht is dat bijvoorbeeld de Urgenda- en stikstofuitspraken uitgelokt zouden zijn om een particulier, in plaats van het algemeen belang te dienen. “De gewone burger”, zo stelde SGP-Kamerlid Stoffer, “heeft hier niets aan.”
Los van het gegeven dat de rechter in al deze zaken heeft getoetst of de betrokken organisaties voldoende representatief zijn voor ‘de algemenere belangen’ waar hun zaak zich op richt, maken indieners van het voorstel een fundamentele denkfout. Een rechter spreekt zich slechts uit over wetten of afspraken die door regering en de democratisch gekozen volksvertegenwoordiging gemaakt zijn.
Het lijkt erop dat SGP, JA21 en BBB hun eigen politieke afkeur over de uitkomst van een aantal rechtszaken van de afgelopen jaren boven de rechtsstatelijke principes stellen. Dat is teleurstellend. Het wordt riskant nu ook partijen als VVD en CDA hun steun uitspreken voor het verder verkennen van deze inperking van de toegang tot het recht voor organisaties.
Onzalige alliantie
Wat D66 betreft is dit een heilloze weg. Ik hoop dat meer partijen zullen inzien dat een toegankelijke rechtsgang om de overheid aan de eigen regels te houden cruciaal is, ongeacht de ideologische achtergrond van degene die de rechtszaak aanspant. Deze partijen dreigen na de Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart in veel provincies een meerderheid te kunnen gaan vormen. In sommige gevallen ook samen met de PVV, met wie VVD en CDA ook dit keer de samenwerking niet schuwen.
Deze onzalige alliantie van conservatisme en populisme belooft weinig goeds voor de rechtsstaat. Van de VVD en het CDA, hofleveranciers van ministers van justitie, mogen we toch meer verwachten. Zij zouden fel voor Vrouwe Justitia moeten gaan staan in plaats van te buigen voor populistische invloeden. Gelukkig is eerst de kiezer nog aan het woord en wordt iedere stem gehoord.
Lees ook:
De rechtsgang van burgers of belangenorganisaties moet niet nóg lastiger worden gemaakt
Een rechtse meerderheid in de Kamer steunt een motie van de SGP om de rechtsgang voor organisaties lastiger te maken. Dat is een kwalijke bemoeienis van de politiek met een taak die in essentie aan rechters toebehoort.
CDA en VVD willen rechtszaken tegen overheid moeilijker maken, tot afgrijzen van D66
D66 is ‘geschokt’ dat coalitiepartijen VVD en CDA een motie van de SGP steunen, die als doel heeft de rechtsgang van individuele burgers en belangenclubs in te perken.
