Politiek uitruilen levert meer op dan polderen

Van Dale geeft twee betekenissen voor polderen: 'proberen om door overleg de problemen op te lossen' en 'eindeloos beraadslagen zonder beslissingen te durven nemen'.

Zelfs bij de gunstigste beschrijving word je getroffen door 'proberen'. Polderen is lang niet altijd succesvol. Uitruilen van politieke wensen is verstandiger.

Twee voorbeelden. Het AOW-akkoord is breed gekraakt door experts. De eigen programma's van CDA en VVD gingen verder. Toch kun je minister Kamp weinig verwijten. De bonden wilden niet, en de PvdA wilde niet verder zonder de bonden. Dus geen meerderheid. In het poldermodel was dit het hoogst haalbare.

Bij Kunduz zagen we hetzelfde. Het kabinet wilde een missie om ons internationale imago te herstellen. GroenLinks wilde alleen steunen als de missie werd uitgekleed. Het werd een Playmobil-missie die het aanzien niet herstelde. Tegelijkertijd moest Jolande Sap toch aan haar achterban uitleggen dat ze heeft ingestemd met een militaire missie.

Typisch de polder: verwaterde compromissen waar geen van de betrokkenen echt blij mee is, de doelgroep vaak allerminst. Soms worden besluiten helemaal niet genomen, maar doorgeschoven naar een commissie of volgend kabinet.

Het zou gemakkelijker zijn als er op grote schaal wordt uitgeruild. Stel, de PvdA was akkoord gegaan met een steviger AOW-plan. In ruil daarvoor had het kabinet bijvoorbeeld af kunnen zien van de JSF. Inzake Kunduz had GroenLinks kunnen instemmen met een zwaardere missie mits er in ruil daarvoor geen tweede kerncentrale zou komen. Zo hadden we vier echte besluiten gehad in plaats van twee slappe.

In het verleden waren grote besluiten vaak het gevolg van dit soort 'deals'. Mooie voorbeelden zijn de schoolstrijd en het algemene kiesrecht. Het verschil is belangrijk: bij een ruil worden dossiers uitgeruild, maar blijf je grosso modo van het dossier zelf af. Bij een compro­­-mis schaven partijen aan hetzelfde
dossier, tot ze er allemaal even (on)tevreden over zijn.

Uitruilen heeft grote voordelen. Het leidt tot betere wetgeving. Compromissen maken maatregelen zelden beter. Het zijn besluiten waar te veel mensen aan hebben meegeschreven. De oorspronkelijke voorstellen van ambtenarij of experts zijn meestal beter wat betreft begrijpelijkheid, coherentie en uitvoerbaarheid. Het is dus verstandig om hier van af te blijven. Het politieke spel voor de achterban dicteert echter dat partijen er 'iets uit weten te slepen'.

Dat eindeloze schaven kost veel tijd vanwege allerlei nieuwe doorberekeningen en consultatierondes. Verder is de geloofwaardigheid bij een ruil groter dan bij een compromis. Een deal kun je vaak beter uitleggen dan een vaag compromis.

Ten slotte is het essentieel om de coalitiedemocratie werkzaam te houden nu het politieke landschap versplintert. (Gedoog)coalities bestaan uit steeds meer partijen, en ook vaker uit partijen van de flanken. Met zoveel mensen om de tafel, met soms zo uiteenlopende meningen, gaat het eenvoudigweg niet meer lukken om plannen bij te schaven tot iedereen zich er in kan vinden.

GroenLinks en de VVD gaan het nooit eens worden over kernenergie, D66 en de CU niet over winkelen op zondag. Willen partijen samen regeren, dan zullen ze punten integraal moeten opgeven; maar daar krijgen ze wel wat voor terug.

Nederland zit in zwaar weer. Trage of verwaterde besluitvorming is nu niet handig. Alleen via grote deals kunnen er in de huidige politieke constellatie nog betekenisvolle besluiten van de grond komen. En die gaan we hard nodig hebben.