Politici, pak de ongelijkheid aan om de polarisatie te stoppen

“Ik zie de oprechte wanhoop in de ogen van redelijke mensen”, zei stikstofbemiddelaar Johan Remkes vorig jaar indringend tegen de Haagse politici. Met deze woorden legde hij de vinger op de zere plek. Er werd in de stikstofplannen immers nauwelijks rekening gehouden met het effect ervan op de levens van de betrokken boeren.

Dit gevoel van wanhoop is in Nederland ook zichtbaar bij de groeiende onderklasse. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) staat structureel één op de zes mensen op grote achterstand ten opzichte van de rest. Deze mensen hebben niet alleen langdurig financiële problemen, maar ook een structureel zwakkere gezondheid en veel minder sociaal contact.

De ongelijkheid is volgens het SCP hardnekkig, en dat valt moeilijk te accepteren. Nederland staat immers op de vierde plek van rijkste landen ter wereld. Maar onze welvaart wordt niet goed verdeeld. De rijkste 10 procent van de bevolking bezit volgens het CBS 61 procent van het totale vermogen in Nederland.

De alarmklokken mogen gaan luiden

En de alarmklokken mogen gaan luiden, want verwacht wordt dat de groep achtergestelden de komende jaren nog verder gaat groeien. Door de oorlog in Oekraïne en de hoge inflatie waren vorig jaar al zes op de tien huishoudens ‘financieel kwetsbaar’, zo bleek recent uit een ander onderzoek van het Nibud en de Universiteit Leiden. Er is niet veel meer nodig, voordat deze kwetsbare werkenden daadwerkelijke in armoede vervallen, om daar nauwelijks meer uit te kunnen komen.

Het zijn vooral de lage middeninkomens die in Nederland tussen wal en schip vallen. Zij hebben een baan, maar verdienen net te veel om recht te hebben op allerlei overheidssteun die er voor minima wel is. Tegelijkertijd is hun inkomen onvoldoende om de snel stijgende kosten van wonen, energie en voedsel te betalen.

Het kabinet-Rutte IV heeft dit jaar het minimumloon verhoogd, en de energieprijs voor alle huishoudens gemaximeerd. Maar daarmee zijn de financieel kwetsbaren nauwelijks geholpen. Bovendien vervalt deze energiesteun volgend jaar weer, omdat minister Kaag (financiën) die daarna alleen nog aan minima wil geven.

De onzekerheid over de nabije toekomst is fnuikend voor mensen die het hoofd al nauwelijks boven water kunnen houden. Remkes kan zijn woorden over de wanhoop van mensen komen herhalen. Het verklaart ook de polarisatie die de samenleving in haar greep houdt, de vinnige verkiezingsstrijd die gaande is en de extreme standpunten die zowel links als rechts momenteel innemen. Het verklaart waarom kiezers hun toevlucht op de flanken zoeken. Zolang de ongelijkheid niet wordt aangepakt, zal deze polarisatie doorgaan. Dat is de boodschap die de kiezers afgeven aan de politiek.