Pionieren is nodig, maar verbondenheid hoort bij de kern van de Protestantse kerk

De Protestantse Kerk in Nederland probeert ­nadrukkelijk mensen buiten de kerk te bereiken. Ze doet dat sinds enige ­jaren vooral met ‘pioniersplekken’: ­experimentele ‘kerkplekken’, vaak laagdrempelig, met minder traditionele vormen, gericht op nieuwe doelgroepen. Die pioniersplekken werden opgestart vanuit gewone gemeentes. Nu, na een aantal jaar, willen sommige succesvolle pioniersplekken, vaak om praktische en organisatorische redenen, zelfstandig verder. Begrijpelijk en waarschijnlijk ook verstandig.

Morgen spreekt de synode, het landelijk bestuur van de PKN, hier verder over. De PKN wil die verzelfstandiging mogelijk maken en spreekt van een ‘Mozaïek van kerkplekken’: gewone ­gemeentes en pioniersplekken naast ­elkaar. Het klinkt rationeel en sympathiek. Maar het ondermijnt de kerk. Bovendien: alle winst van het pionieren dreigt zo verloren te gaan.

Pragmatisch

Want wat maakt de kerk tot kerk? Zij is wezenlijk gemeenschap, onderling hecht verbonden, één algemene of ­‘katholieke’ gemeenschap voor alle mensen. Dat onderschrijft de PKN, want ook zijzelf vraagt naar het eigene van de kerk in haar bezinning op pioniersplekken. Maar de benadering is vooral pragmatisch. Dat maakt haar gevoelig voor modes en trends als het bewieroken van start-ups en ondernemerschap, en een anti-institutioneel, anti-elitair sentiment (kerk als beweging, lageropgeleide pioniervoorgangers).

De roep om zelfstandigheid en zelfredzaamheid is in dit opzicht ook veelzeggend. Dat men zelfs openstaat voor een zekere concurrentie tussen gemeentes en kerkplekken is een teken dat de kerk als één hechte gemeenschap onder druk komt te staan. Dat is in zekere zin ook gegeven met de doelgroepenbenadering van het pionieren.

Het pionieren is goed en nodig. De kerk blijkt maar een beperkt deel van de ­samenleving te bereiken, zo wees ­onderzoek uit. Ze maakt dus die pretentie om gemeenschap te zijn voor alle mensen allang niet meer waar. Ongewild was zij, scherp gezegd, teveel incrowd, teveel ‘ons soort mensen’. Evengoed een beperkte doelgroep dus. Zo lastig is het blijkbaar om werkelijk kerk te zijn. Dat onderzoek vormde ook een belangrijke motivatie voor het pionieren: mensen bereiken waar kerk en evangelie nu aan voorbij gaan. Als een noodmaatregel, ten dienste van het ­geheel, om meer kerk te zijn.

Verbondenheid

De voorgestelde zelfstandigheid van ‘kerkplekken’ zet alle pionierswinst op de tocht. Men laat het geheel los. Dat is wat feitelijk schuilgaat achter de zo sympathiek klinkende naam ‘mozaïek van kerkplekken’. Losse steentjes, die alleen uit de verte bezien mogelijk een geheel vormen. Dat betekent in de praktijk: los zand.

De argumentatie is ook hier pragmatisch. Omdat het samenleven lastig blijkt – gedoe over geld, verschillende geloofsbeleving, cultuur en sfeer – gaat men liever uit elkaar. Voor kerkplekken en traditionele ‘kerngemeentes’ moet een eigen pakket regels komen, met ook een eigen voorganger. Allemaal ­begrijpelijk. Maar het is een brevet van onvermogen. Er zullen alleen maar nieuwe plekken van incrowd ontstaan, met een eigen selectief aanbod. Ongetwijfeld met een eigen zin. Maar zonder daadwerkelijke bredere verbondenheid die hoort bij de kern van kerk zijn.

Het wezen van de kerk ligt in het vasthouden aan verbindingen, juist als die moeilijk zijn. Dat draagt de kerk ook uit: ‘draag elkaars lasten’. Rond de nieuwe kerkplekken moet dat in de praktijk worden gebracht. Het juist zelfstandig niet redden, en de ander nodig hebben. De ander uitnemender achten. Elkaar ruimte geven, maar ook elkaar opzoeken. Door geld en voorgangers te delen. Moeilijk? Ongetwijfeld. Wie zei dat het makkelijk is om kerk te zijn?

Lees ook:

Nieuwe kerkplek kan ook wel zonder dominee

Pionierskerken zijn laagdrempelig en trekken nieuwe mensen die vinden dat het bestuur wel wat minder traditioneel kan. Nieuwe kerkplekken gaan er anders uit zien dat de traditionele protestantse kerk.

Doe de dominee niet in de uitverkoop

Een onzalig plan, om predikanten met een hbo-opleiding toe te laten, vindt Ad van Nieuwpoort , predikant te Bloemendaal en Overveen. De synode van de Protestantse Kerk Nederland vergaderde hier in april over.