Perverse prikkels leiden er toe dat ouders hun kind afstaan voor adoptie

Adoptie heeft wel een aanzuigende werking, stellen cultureel antropoloog Pien Bos, Will van Sebille (oprichter Stichting Afstandsmoeders) en Hilbrand Westra (expert internationale adoptie) in reactie op Marinus van IJzendoorn. Biologische moeders worden met misleiding en dwang gedwongen hun kind af te staan. Stop adoptie voor altijd, adviseren zij.

‘De gevolgen van opgroeien in een tehuis zijn desastreus’, concludeert Marinus van ­IJzendoorn op basis van wetenschappelijk onderzoek (Opinie, 11 februari). Dit bevestigt wat we al jaren weten en vormt bovendien een van de uitgangspunten van het VN-Kinderrechtenverdrag. In het artikel concludeert Van IJzendoorn tevens dat adoptie geen vliegwiel is voor meer tehuizen. Want, zo stelt hij, in Oeganda is het aantal kindertehuizen gegroeid, terwijl er slechts 802 kinderen voor adoptie naar het buitenland zijn gegaan. Van IJzendoorn probeert op basis van deze cijfers de aanzuigende werking van adoptie te weerleggen.

In de sociale wetenschappen vraagt het vaststellen van oorzakelijkheid op basis van cijfers om zorgvuldige statistische analyses, maar bij deze vaststelling is geen sprake van wetenschappelijke zorgvuldigheid. Samen met hoogleraar adoptiestudies en adoptiemoeder Femmie Juffer bekritiseerde Van IJzendoorn in 2016 ook het rapport Bezinning op interlandelijke adoptie van de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming. Het toonde toen op overtuigende wijze aan dat interlandelijke adoptie aanzuigend werkt.

Misleiding en dwang

Wetenschappelijk onderzoek op basis van grondig veldwerk bevestigt de aanzuigende werking. ‘De kindertehuizen moeten leeg, maar ze moeten ook vol’, kopte NRC al op 25 mei 2007 op basis van onderzoek dat een van ons, Pien Bos, verrichtte in India, Vietnam en Nederland.

Dat onderzoek stelde het perspectief van de biologische moeders centraal. Juist omdat India wet- en regelgeving goed op orde had en bijvoorbeeld al in 2003 het Haags Adoptieverdrag ratificeerde, richtte Bos zich in India specifiek op onderzoek van legale adopties. Zij concludeert op basis van haar onderzoek dat ook bij legale adopties financiële prikkels en machtsverschillen leiden tot misleiding, dwang en manipulatie van vrouwen met een ongeplande zwangerschap.

Hilbrand Westra, ook een van ons, komt tot dezelfde conclusies in zijn onderzoek naar afstand doen en adoptie uit Zuid-Korea en China.

Adoptiebureaus in het buitenland en ook in Nederland bestaan dankzij adoptie. Het adopteren van een kind uit bijvoorbeeld Colombia kost wensouders in Nederland rond de 25.000 euro. Ook als procedures ­correct worden uitgevoerd en het papierwerk op orde is, werken perverse prikkels op onzichtbare wijze door op afstandsprocedures, zo concludeerde Bos. Zo dachten vrouwen in India bijvoorbeeld na een tijdelijk verblijf in een instelling met een adoptievergunning, dat ze grote bedragen moesten betalen om hun kind te mogen houden. Maatschappelijk werkers ontkenden dat moeders geld voor hun kind moesten ­betalen, maar bespraken dit ‘misverstand’ niet met de vrouwen, terwijl ze net zo goed als Bos wisten dat vrouwen dit vooronderstelden.

Het kostte Bos een half jaar om vrij toegang te krijgen tot diverse kindertehuizen met een adoptievergunning zonder daar keer op keer toestemming voor te hoeven vragen. Daarna kon zij anderhalf jaar lang achter de schermen kijken. Degelijk veldwerk kost tijd. Zij zag dat bezoekende onderzoekers en inspecterende ambtenaren vóór de schermen bleven en hierdoor een vertekend beeld kregen. Tevens observeerde ze de desastreuze gevolgen van de perverse prikkels in het adoptie­systeem.

Familiebanden

Gevolgen die geadopteerden al decennialang over het voetlicht brengen. Zo schreef Hilbrand Westra al in 1998 en 2006 dat er met de dossiervorming van geadopteerden van alles mis was en concludeerde hij tevens dat adoptiebureaus in Nederland hiervan op de hoogte waren.

Adoptie is – in tegenstelling tot pleegzorg – geen jeugdhulpverlening. Voor pleegzorg krijgen pleegouders geld, bij adoptie betalen wensouders geld. Bij adoptie worden familiebanden van ouders met hun kind onomkeerbaar doorgesneden. Maar op basis van onderzoek in Nederland onder de moeders die hun kind tussen 1998 en 2007 door adoptie verloren, concludeerde Bos ook dat moeilijke persoonlijke omstandigheden waarin jonge moeders tijdelijk verkeren, veranderen. Een moeder, vaak zelf nog een kind, wordt ouder, onafhankelijker, volwassener, maar haar kind is voorgoed verdwenen. Moeders in India, Vietnam en ook in Nederland stemmen soms in paniek toe met de ­beslissing om hun kind te laten adopteren, omdat ze worden gedwongen, misleid of niet goed genoeg worden voorgelicht.

Afstand ter adoptie als oplossing van een probleem, blijkt op termijn een veel groter probleem met zich mee te brengen. Want een moeder die haar kind verliest door adoptie voelt zich in haar verdere leven een verrader en een dader. Zij moet verder leven met het verlies van haar kind én met een morele wond.

Tijdelijke zorg

Dit is een belangrijk voortschrijdend inzicht. Deze schade stopt alleen als adoptie stopt en zij en soms ook haar kind passende tijdelijke hulp krijgen. Onderzoeker Beatrice de Graaf reageerde op 11 februari 2021 met een gelijkluidende reactie op vragen van de Tweede Kamer. “Juist hier in deze Kamer zijn zo vaak kritische vragen gesteld, tegelijkertijd heeft deze Kamer ook zo vaak genoegen genomen met antwoorden zoals ‘we gaan het repareren’ of ‘het is een incidentele misstand’. Ik denk dat het wel echt bijzonder zou zijn als de Kamer in de spiegel zou kijken en zelf verantwoordelijkheid wil ­nemen hoe ze wil omgaan met een systeem dat gebaseerd is op, uiteindelijk, kinderhandel.”

Adoptie is geen oplossing die recht doet aan de betekenis van een moeder-kindrelatie. De tijdelijke zorg voor kinderen van anderen kan nodig zijn, maar dient conform het Kinderrechtenverdrag gericht te zijn op mogelijk herstel van familiebanden. Koop geen kind, maar koop als het nodig is tijd, door de zorg voor een kind tijdelijk over te nemen. Adoptie moet stoppen, niet tijdelijk, maar voor altijd.

Lees ook:

Voor een kind is het leven in een tehuis altijd nog erger dan adoptie

De misstanden in de procedures zijn ernstig, maar stoppen met adoptie is niet in het belang van de kinderen, meent Marinus van IJzendoorn, hoogleraar pedagogische wetenschappen aan de Erasmus universiteit.

Adoptieouders starten petitie tegen volledige stop op adopties: ‘Je kunt niet alle landen over één kam scheren’

Adoptie uit landen die het wél goed geregeld hebben moet mogelijk blijven, vinden duizenden Nederlanders. Adoptieouders startten een petitie om de algehele adoptiestop terug te draaien.

Geadopteerden ervaren een rouw die onaf is. ‘De rouw die wij voelen past bij vermissing.’

Psychotherapeut Daksha van Dijck werd als baby zelf onder onduidelijke omstandigheden geadopteerd uit India.