Mensen met een euthanasiewens wijzen op de mogelijkheid van orgaandonatie kan zin geven bij hun keuze, schrijft Govert den Hartogh, emeritus hoogleraar ethiek aan de Universiteit van Amsterdam.
Enkele malen per jaar worden bij patiënten die zijn overleden door euthanasie op hun eigen verzoek organen uitgenomen voor transplantatie. In 2021 gebeurde dat dertien keer. Die donaties hebben 50 transplantaties mogelijk gemaakt, op een totaal van 758 transplantaties van postmortale organen in dat jaar.
Artsenorganisatie KNMG heeft een richtlijn vastgesteld, die vooral moet garanderen dat beide trajecten – euthanasie en donatie – strikt gescheiden blijven.
Op een totaal van 758 zijn 50 transplantaties een niet te verwaarlozen bijdrage. Maar dat totaal van dertien donaties is opmerkelijk laag. Weliswaar is bij de grote meerderheid van patiënten die door euthanasie overlijden donatie niet mogelijk, bijvoorbeeld omdat zij aan kanker lijden. Maar naar schatting blijven er jaarlijks zo’n zevenhonderd euthanasiezaken over waarin donatie wel mogelijk zou zijn.
Een van de meest voorkomende redenen waarom mensen hun leven willen beëindigen, is dat zij zich nutteloos voelen, een last voor anderen en niet in staat om daar enige zinvolle bijdrage tegenover te stellen.
‘Wie had gedacht dat mijn oude lijf nog iemand kan helpen?’
Door hun organen te doneren zouden zij aan hun laatste beslissing toch nog zin kunnen geven. En dat blijkt voor donoren inderdaad het belangrijkste motief te zijn. “Wie had gedacht dat dit oude lijf nog iemand zou kunnen helpen?”
Waarom komt donatie dan toch maar zo zelden voor? Huisarts Han Mulder, voorzitter van de commissie die de richtlijn van de KNMG vaststelde, noemt twee redenen. De eerste reden is dat in de meeste gevallen waarin een euthanasieverzoek wordt gehonoreerd, de betrokkene niet weet dat donatie een mogelijkheid is.
Daarnaast wordt euthanasie bijna altijd bij de betrokkenen thuis uitgevoerd, omdat het voor hen van groot belang is in hun eigen omgeving te kunnen blijven tot het afscheid van familie en vrienden. Maar voor orgaanuitname moet je naar het ziekenhuis – het tweede obstakel.
Inmiddels heeft dokter Mulder in samenwerking met enkele collega’s een procedure ontwikkeld, waarbij de patiënt na het afscheid thuis in een diepe slaap wordt gebracht. Daarna wordt hij naar het ziekenhuis vervoerd waar eerst de euthanasie en daarna de orgaanuitname plaatsvindt, onder verantwoordelijkheid van verschillende artsen. Daarmee is het tweede obstakel grotendeels opgeruimd. Opheffing van het eerste obstakel lijkt nog eenvoudiger. Waarom worden mensen aan wie uitvoering van euthanasie wordt toegezegd en die niet al bij voorbaat als donor afvallen niet standaard van de mogelijkheid van donatie op de hoogte gebracht?
Autonome keuze
Dokter Mulder wil daar niets van weten: dan voelt de patiënt zich mogelijk onder druk gezet. Maar op dit moment is er sprake van een veel drastischer ingreep in de vrijheid van de patiënt: de mogelijkheid om die keuze überhaupt te maken wordt hem ontnomen.
Ook al zou het moeilijk zijn om de informatie volledig neutraal aan te bieden, waarom zou dat ‘erger’ zijn dan hem de keuze helemaal niet te geven? Mogelijk speelt daarbij een bepaalde opvatting van autonomie een rol: jouw beslissing is pas volledig autonoom als die in je eigen hoofd is opgekomen. Maar als een beslissing het resultaat is van interactie met anderen, tast dat de autonomie van die beslissing niet aan. Het zijn juist vaak anderen die de oplossing van je probleem aandragen waar je werkelijk achter kunt staan. Alles wat in iemands hoofd opkomt, is sowieso een uitkomst van eerdere interactie met anderen. Zonder contact met anderen zou er helemaal niets in dat hoofd opkomen.
Omdat de patiënt afhankelijk is van de arts en niet omgekeerd, moeten artsen informatie op een zorgvuldige manier verstrekken. Dat kan niet betekenen dat zij informatie moeten achterhouden over keuzemogelijkheden die voor de patiënt van groot belang kunnen zijn.
Lees ook:
Een huisarts en een intensivist bedachten een oplossing voor orgaandonatie na euthanasie
Bij mensen die in hun eigen huis overlijden na euthanasie, is orgaandonatie vaak niet mogelijk. Een huisarts en een intensivist van het Isala Ziekenhuis in Zwolle hebben daar iets op bedacht.
Twee jaar na de nieuwe donorwet is er een recordaantal orgaandonaties
Door de nieuwe donorwet is iedereen die geen keuze vastlegt potentieel orgaandonor. Of het daardoor komt is nog niet bekend, maar vorig jaar werden organen getransplanteerd uit 285 overleden donoren.
