Orgaandonatie moet om niet zijn

Opnieuw zwengelt Ingrid Geesink in Trouw een belangrijke discussie aan rond het betalen voor delen van ons lichaam. In 2011 deed ze dat al, samen met Chantal Steegers, met het boek 'Nier te koop - Baarmoeder te huur. Wereldwijde handel in lichaamsmateriaal'.

Terecht opent Geesink onze ogen voor de toenemende spanningen op de wereldwijde markt van lichaamsmateriaal. Naast de principiële vraag rond deze handel speelt er nóg een dilemma. Publieke taken en private doelen moeten worden afgestemd op de nationale behoefte aan voldoende veilige producten én aan de ambitie om internationaal concurrerend te zijn. Maar is dit dilemma ooit op te lossen?

Principiële argumenten tegen betaling en vergoeding voor lichaamsmateriaal hebben niet enkel met naastenliefde te maken, hoewel de waarde van naastenliefde en belangeloos omzien naar elkaar niet onderschat mag worden. Een samenleving zonder naastenliefde, waar alles alleen maar te koop is, moet een verschrikkelijke plek zijn, omdat het 'samen' is verdwenen.

Menselijke waardigheid en integriteit

Veel op deze wereld is in waarde uit te drukken en verhandelbaar. Dat betreft dan producten of diensten. Het bijzondere van het menselijk lichaam is dat het geen product of dienst betreft. Je hébt geen lichaam, je bént een lichaam, dat op een bijzondere manier met ziel en geest verweven is.

Het feit dat andere partijen nu verdienen aan het materiaal, maakt het argument van respect voor menselijke waardigheid niet minder belangrijk. Nu speelt het commerciële circuit zich nog af buiten de gevende en ontvangende personen om. Als gevers en ontvangers van lichaamsmateriaal direct financieel deel uit gaan maken van de wereldwijde handel, betekent dat wel degelijk een aantasting van de menselijke waardigheid en de lichamelijke integriteit.

Juist de praktijken in een land als India, waar nieren te koop zijn en baarmoeders te huur, vervullen ons (als het goed is) met afschuw. Met regels ten aanzien van veiligheid en goede randvoorwaarden zijn excessen zoals die zich voordoen in arme landen misschien te voorkomen, maar het essentiële verschil tussen het hebben of zijn van een lichaam blijft overeind. Een donor moet daarom om niet doneren.

Knellende beurs

Hoewel de verschillen in Nederland tussen rijk en arm niet zo groot zijn als in bijvoorbeeld India, zal ook voor ons land gelden dat mensen met een smalle en knellende beurs gemakkelijker te bewegen zijn tot het verkopen van nieren. Het verbod op orgaanhandel is niet voor niets vastgelegd in mensenrechtenverdragen. Die zijn juist bedoeld om vooral de zwakkeren te beschermen.

Het feit dat er een levendig crimineel circuit bestaat rondom orgaanhandel, is nog geen overtuigend argument om een legale markt te creëren. De legalisering van prostitutie heeft geen einde gemaakt aan illegale prostitutie. Een legale markt voor lichaamsmateriaal zal geen einde maken aan een illegale markt, waar lagere prijzen en afwezigheid van regels een grote aantrekkingskracht zullen blijven hebben. Betalen lost problemen niet op.

De wereldwijde handel in lichaamsmateriaal zal een heet hangijzer blijven. Nederland doet er goed aan, ook internationaal, de ethische waarden van menselijke waardigheid, donatie om niet en lichamelijke integriteit hoog te houden. Een onkostenvergoeding voor donatie van een nier bij leven is passend. Transparantie en zeggenschap voor gevende en ontvangende mensen is van groot belang. En ondertussen leveren we een bijdrage aan de bestrijding van uitbuiting elders ter wereld. Het betreft een belangrijke taak van de overheid. Maar er ligt ook een belangrijke morele plicht voor mensen zelf. Voor de aanschaf van een nier of huur van een baarmoeder behoor je niet naar India af te reizen.

Esmé Wiegman-Van Meppelen is directeur NPV-Zorg voor het leven.