Ook in Nederland loopt de vrije pers gevaar

Geweld tegen journalisten, dat was altijd ver van ons bed. Journalisten werden bedreigd, belaagd of zelfs vermoord in Rusland, Turkije, Bulgarije, Uganda of Malta. Toch niet in Nederland?

Nee, moorden op journalisten zijn hier niet gepleegd. Maar met bedreigen en belagen hebben al aardig wat Nederlandse journalisten te maken gehad.

Vorige maand werden in Lunteren een persfotograaf en zijn vriendin aangevallen door een man met een shovel. Ze belandden met hun auto ondersteboven in een greppel. Doodsangsten stonden zij uit. Afgelopen weekend vlogen de stenen door een ruit van de woning van een freelance-persfotograaf in Vlaardingen. Hij had foto’s gemaakt bij de rellen van Feyenoord-aanhangers.

Regelmatig moet een journalist met een camera, microfoon of opschrijfboekje in de hand klappen incasseren. Aanvallen op journalisten komen al zo vaak voor dat teams van de NOS niet meer met een satellietwagen met logo rond durven te rijden. In de eerste drie maanden van dit jaar waren er al 73 meldingen van geweld of bedreiging, maakte PersVeilig, een initiatief van beroespverenigingen en overheid bekend.

Een groeiend probleem

Het belagen van journalisten, door onder meer boze boeren, critici van het coronabeleid of kerkgangers in Urk en Krimpen aan de IJssel, is kortom een groeiend probleem, constateert de Nederlandse Vereniging van Journalisten. Het heeft er mede voor gezorgd dat Nederland al twee jaar een plaats zakt op de persvrijheidsindex van Reporters sans Frontières.

Toch is er een groot verschil met het geweld tegen journalisten in totalitaire, ondemocratische of zwakke staten. Daar komt het gevaar van de machthebbers of van criminele organisaties, die zaken te verbergen hebben. Vaak komen journalisten om, doordat ze fraude of corruptie van (vriendjes van) politici blootleggen.

In Nederland zijn journalisten het doelwit van burgers. Opgehitst door sommige populistische politici is een deel van de bevolking van mening dat ‘mainstream media’ onderdeel zijn van de macht in plaats van de kritische controleurs ervan. Zij vinden dat journalisten niet ‘hun waarheid’ laten zien en willen dat met geweld afdwingen.

Een bijzonder gevaarlijke ontwikkeling, want journalisten geven al aan voorzichtiger te worden en sommige onderwerpen te mijden. Vrije nieuwsgaring staat daarmee onder druk. Politie en Openbaar Ministerie moeten dit geweld dan ook zeer serieus nemen – en zeggen dat ook te doen.

Want een vrije, onafhankelijke pers is een belangrijke pijler onder een goed functionerende democratie met een betrouwbaar overheidsapparaat. De controle op dat overheidsapparaat blijft van groot belang voor de samenleving, uiteindelijk ook voor die burgers die journalisten niet vertrouwen.