Of CDA en ChristenUnie in een coalitie aanschuiven moet nu maar blijken

De kiezer heeft in deze verkiezingsuitslag veel gezichten. Duidelijk is wel dat het electoraat flink naar rechts is opgeschoven. Ook kan worden vastgesteld dat de huidige coalitie van VVD, CDA, D66 en Christenunie getalsmatig overeind is gebleven, ondanks de domper die het CDA te verwerken kreeg. De huidige coalitie heeft door de groei van de VVD en de grote overwinning van D66 er zetels bijgekregen. Dat is een prestatie, in deze coronapandemie, met de economische crisis en de breed beleefde onvrede over de vrijheidsbeperkende maatregelen. Kennelijk wordt de toeslagenaffaire waardoor het kabinet-Rutte in januari nog aftrad niet zwaar aangerekend.

De verkiezingsuitslag laat zien dat het politieke landschap versplinterd blijft. Het leek er woensdagavond op dat vier nieuwe partijen de Tweede Kamer binnen stormen. Andere splinters verdwijnen. De nieuwkomers hebben elk één eigen thema en deze actiepartijen zullen hun stem luidruchtig in de Kamer willen laten horen, waar ze dan ook recht op hebben.

De derde constatering is dat VVD en D66 beduidend meer aantrekkingskracht hebben op de kiezer dan de partijen ter linkerzijde. De traditioneel linkse partijen PvdA, GroenLinks en SP zullen moeten analyseren waarom zo veel linkse kiezers afhaakten.

D66 intussen is onder leiding van Sigrid Kaag zeer succesvol als een progressieve middenpartij, behaalde een voor die partij historische overwinning en is daardoor nu gepositioneerd om zich krachtig op te stellen bij de komende formatiebesprekingen.

De vraag is hoe deze uitslag moet worden vertaald in aansprekend nieuw beleid. Bij de komende formatie ligt het voor de hand dat VVD en D66 eerst met elkaar in gesprek gaan en het initiatief nemen. Of CDA en ChristenUnie bij hen aanschuiven moet dan maar blijken. Het CDA heeft het door het verlies moeilijk en de ChristenUnie kan afhaken op medisch ethische gronden, temeer daar die partij getalsmatig niet meer nodig lijkt in een kabinet waar VVD en D66 de sterksten zijn.

Er liggen grote ingewikkelde vraagstukken op de formatietafel waar partijen nogal verschillend over denken. Die gaan over de klimaatcrisis, de arbeidsmarkt, zorg, het belasting- en leenstelsel en het herstel van vertrouwen in de overheid. Het kan maanden duren voordat hierover overeenstemming wordt bereikt. Op een ellenlange formatie zit in crisistijd niemand te wachten. Rutte stelde tijdens de campagne voor om met zo breed mogelijke steun in de nieuwe Tweede Kamer eerst een plan te maken om Nederland na corona weer op te starten, ten gunste van allerlei getroffen sectoren. En pas later de formatie over andere thema’s te doen. Dat lijkt een verstandige lijn.