Niet iedereen is zo zelfredzaam als de overheid meent

Het aantal daklozen is de laatste 10 jaar verdubbeld, de economische groei ten spijt. Als voornaamste reden wordt genoemd: gebrek aan (betaalbare) woningen. Of dat in alle gevallen opgaat, is de vraag. Laten we eerst kijken wanneer en hoe het fenomeen dakloosheid begon in onze samenleving. Toen de pensions pakweg eind jaren ‘70 werden afgeschaft – ze voldeden niet langer aan de eisen – zagen we al snel de eerste daklozen verschijnen in de grote steden. Onder wie ex-psychiatrische patiënten, die aangewezen waren op een dergelijke voorziening.

Het is van alle tijden dat niet iedereen een zelfstandige woning kan en wil bewonen. Het pension voorzag in een tijdelijke of langdurige oplossing. Ook het huren van een kamer is in onbruik geraakt; het vraagt nogal wat aanpassing van twee kanten. Wat daarin meespeelt, is dat door wet- en regelgeving het verhuren van een kamer bijkans onmogelijk is geworden. Waren de mensen die hier gebruik van maakten uit op een woning? Welnee, maar wel op een dak boven hun hoofd.

De oplossing zoeken in meer huizen bouwen, gaat uit van een verkeerde aanname. Lang niet alle mensen die dakloos zijn, hebben de woonvaardigheden en ambitie om zelfstandig te wonen en een woning te onderhouden. Bovendien: zijn huizen die worden gebouwd straks betaalbaar voor deze groep?

Postadres nodig

De meeste huizen zullen in handen komen van vastgoedhandelaren. Er is nog geen wet- en regelgeving om dat aan banden te leggen (want de markt moet het oplossen, is het adagium). Wel is er wet- en regelgeving die het in toenemende mate onmogelijk maakt voor bepaalde groepen om zich een dak boven het hoofd te verschaffen.

De regels zijn strak. Zo is inkomen/uitkering nodig om voor een woning in aanmerking te komen. Om een uitkering aan te vragen is een postadres vereist. Daar beginnen de moeilijkheden al. Want voor degene die bereid is tot het verlenen van een postadres, kan dat korting op allerlei toeslagen en boetes betekenen.

En hoe zit het vandaag de dag met het verhuren van een kamer? Een voorbeeld: als een student een kamer huurt bij een alleenstaande AOW’er, wordt de AOW met 40 procent gekort. Daarnaast komt ook de huurtoeslag te vervallen, als die er is. De student – die al moet lenen omdat studiefinanciering is afgeschaft – zou dus naast de huur 500 euro moeten bijdragen ter compensatie van de korting op de AOW (regels en eisen om daaraan te ontkomen zijn dermate ingewikkeld dat niemand daaraan begint). Iets dergelijks geldt ook voor een werkende alleenstaande ouder die een kamer verhuurt. Het kan zijn dat die zijn of haar ouderkorting en/of huurtoeslag verliest.

Het is van alle tijden dat familieleden elkaar willen helpen, bijvoorbeeld als tijdelijke oplossing, wanneer een neef of nicht in de stad gaat studeren. Maar dat kan zuur uitpakken, zelfs wanneer er hooguit een onkostenvergoeding wordt gevraagd en niet eens huur. En dan roept de politiek ‘Kom, laten we wat meer naar elkaar omkijken’.

Overvraagd

De zelfredzame burger heeft het tegenwoordig al moeilijk om onderdak te vinden. Dat is wel bekend en speelt bij de politiek. Maar aandacht is vooral nodig voor de dakloze burger, die niet voldoet aan de huidige eisen van zelfredzaamheid. Wat voor oplossing er ook wordt aangedragen, als mensen worden overvraagd, zal die niet goed uitpakken. Een zelfstandige woning met een hoop administratieve rompslomp, je aanpassen op een trap met medebewoners als je langdurig op straat hebt gebivakkeerd, vergeet het! Dat gaat in veel gevallen niet lukken.

Het zou daarom helemaal geen gek idee zijn om een nieuwe variant van het pension in het leven te roepen. Je zou kunnen denken aan het geven van een nieuwe bestemming aan leegstaande gebouwen. Die zijn mogelijk in te richten met vooral heel eenvoudige kamers voor de daklozen en een gemeenschappelijke ruimte voor ontmoeting en om te eten. Een ideale kans ook voor vrijwilligers, jonge mensen die stage moeten lopen, mensen die werkervaring op moeten doen en de voormalige dakloze willen helpen bij een dagbesteding.

Het pension-oude stijl was daarom zo’n geweldige voorziening, omdat het mensen structuur bood, omgang met anderen en de daarbij behorende noodzaak tot aanpassing. Dat zal nu, voor mensen die al jaren op straat leven, niet eenvoudig zijn. Maar het is de moeite van het proberen waard, want dit probleem zal alleen maar toenemen.

Realistischer kijken

Wat eraan vooraf moet gaan, is dat er realistischer wordt gekeken naar wat je kunt verwachten van een groep (kwetsbare)burgers. Dat we aan die mensen niet zoveel eisen stellen, dat ze het opgeven. En we moeten stoppen met denken dat de markt het oplost! Laten we ook niet denken dat men is geholpen met een onbetaalbare woning en huisvesting met de daarbij behorende administratieve rompslomp. Dat is tot mislukken gedoemd.

Daarnaast zou het een aanbeveling zijn om bij veranderde wet- en regelgeving na enige tijd een kijkje te nemen bij de mensen die te maken hebben met deze verandering.

Van kwaad tot erger

Tot slot, er zijn al lange tijd twee in het oog springende, aan elkaar gerelateerde, terreinen waar de kwetsbare en minder zelfredzame burger het loodje legt en de overheid meent dat de markt het wel oplost. Ondertussen wordt de situatie waarin deze burgers verkeren van kwaad tot erger. Het gaat om de schuldenproblematiek in relatie tot de toename van het aantal daklozen.

In het eerste geval wordt de oplossing gezocht in nog meer dreigbrieven en hogere incassokosten. In het tweede geval wordt er gedacht aan onbereikbare woningen en zijn eenvoudige en goedkopere oplossingen geblokkeerd.

Kom op overheid, laat de bestaande overtuiging dat de markt het oplost eens los en ga zelf eens kijken. Creatieve oplossingen genoeg.

Lees ook:

De economie floreert, maar het aantal daklozen was nog nooit zo hoog in Nederland

Het aantal mensen dat in de openlucht slaapt is sinds 2009 verdubbeld. Vooral jongeren zijn vaker de dupe. Dat komt onder meer door gebrek aan betaalbare woningen

Als onze armen zelfredzaam waren geweest, waren ze niet arm geworden

Met onze studenten bracht ik vorige week een bezoek aan het protestantse stadspastoraat. Het ging over de rol van de kerk voor mensen in armoede. Hoe ziet armoede er in de dagelijkse werkelijkheid van een grote stad uit?

Liever vandaag dan morgen een woonoffensief voor betaalbaar wonen

Investeer net als Wenen, weer in de sociale huursector en leefbaarheid, zeggen SP-fractievoorzitter en -Kamerlid Lilian Marijnissen en Sandra Beckerman.