Niet beschuldigen maar empathie tonen

Bewoners, familieleden en personeel van verpleeghuizen proberen de draad weer op te pakken na een traumatische periode. Zij ervoeren gevoelens van verdriet, angst en rouw en zagen zich met ingewikkelde morele dilemma’s geconfronteerd.

Volgens filosofe Martha Nussbaum is het belangrijkste kenmerk van zo’n dilemma dat er niet één juiste oplossing is. Het gaat om een keuze tussen twee kwaden: je moet iets goeds opgeven en dat berokkent schade. Zeker als er voor jou veel op het spel staat, bijvoorbeeld omdat je een hechte band hebt met een bewoner. Je raakt als het ware moreel verwond.

Kies je voor de veiligheid en gezondheid van bewoners, dan staan hun vrijheid en welbevinden onder druk, en omgekeerd. Meld je je als zorgmedewerker ziek omdat je ook mantelzorger bent voor je kwetsbare partner thuis, dan voelt dat alsof je je collega’s in de steek laat.

Oog voor ambivalentie

In haar boek ‘De breekbaarheid van het goede’ (1986) betoogt Nussbaum dat het openstaan voor verschillende en niet-verenigbare waarden de basis vormt voor een goed en rijk leven. Onze neiging om dilemma’s te ontkennen, ligt in het menselijke verlangen om ‘in control’ te zijn. We willen geloven in de maakbaarheid van het leven. Maar het handelen in dit soort situaties vraagt om oog voor de ambivalenties en emotionele spanningen die een keuze uit twee kwaden met zich meebrengt.

Laten we deze spanningen dus niet onder het tapijt vegen, maar bespreekbaar maken. Als een medewerker kan vertellen hoe hartverscheurend zij het vond om ‘nee’ te zeggen tegen een familielid dat zo graag op bezoek wilde, dan kan er iets van begrip ontstaan. De medewerker erkent dan namelijk dat zij weet dat haar keuze schade heeft berokkend.

Laten we niet op zoek gaan naar fouten of schuldigen, maar juist empathie en mededogen tonen voor de mensen die onder heel moeilijke omstandigheden tot een afweging moesten komen, die nooit optimaal kon zijn. Mededogen begint m et het erkennen dat dit jou ook had kunnen overkomen, dat er situaties zijn waar je geen macht over hebt.

Dit soort gesprekken kan op diverse manieren en in verschillende samenstellingen plaatsvinden, in teams, met familie en bewoners. Belangrijk is vooral de manier waarop: vanuit een onderzoekende houding en vanuit mededogen. Het aangaan van deze gesprekken en ‘waardenwerk’ is helpend en helend voor de toekomst.

Lees ook:

Ouderen legden het af in de strijd om aandacht

In tijden van crisis is het voor mensen die afhankelijk zijn van anderen extra lastig om de juiste zorg te krijgen. Zij staan laag in de pikorde.