Column
Net als Kennedy en Obama is Trump een meester van de tijdgeest
'De krant is in al zijn feitelijkheid de bijbel van de democratie, bepalend voor het gedrag van een volk', schreef Walter Lippmann, een van de meest gezaghebbende Amerikaanse journalisten in de 20e eeuw, in zijn boek Liberty and the news. 'Voor de meeste mensen is de krant het enige serieuze boek dat zij lezen en het enige boek dat zij elke dag lezen'.
Lippmann schreef deze zinnen in 1920, net voor de komst van de radio, die de rol van de krant in de politieke democratie voor een deel zou overnemen. Franklin D. Roosevelt was de eerste politicus die de kracht van dit nieuwe communicatiemiddel ontdekte. In de jaren van zijn presidentschap, van 1933 tot zijn dood in 1944, hield hij dertig 'praatjes bij de haard', waarin hij in eenvoudige taal zijn beleid voor het Amerikaanse volk uiteenzette. Zo sterk was het effect deze 'fireside chats' op het gemoed van de Amerikanen dat velen later meenden dat hij er veel meer had gehouden dan twee à drie per jaar.
CNN-commentator Van Jones trok vanochtend een lijn van FDR via Kennedy en Obama naar het verrassende succes van Donald Trump. Zoals Roosevelt de radio benutte, gebruikte Kennedy in 1960 de televisie en Obama in 2008 het internet. En zo maakte Trump het beste gebruik van de communicatiemiddelen van deze tijd, de sociale media. Daarbij hanteerde hij bovendien handig de mechanismen van de populaire reality-tv, waarin meestal niet de 'good guy' maar de schurk tot de held uitgroeit.
Machiavelli schreef al vijf eeuwen terug dat een politicus, wil hij succes hebben, tijd en omstandigheden in zijn voordeel moeten aanwenden. In dat perspectief heeft Trump zich een virtuoze leerling van de Florentijnse strateeg getoond. De klemmende vraag is wel of we de sociale media en de reality-series, analoog aan de krant, de bijbel van de democratie moeten noemen.
De waarheid
Lippmann wees niet voor niets op het essentiële kenmerk van de krant de feiten te melden en daarbij de waarheidszin als hoogste politieke deugd voorop te stellen. Hij sleepte er zelfs het Shakesperiaanse adagium bij 'Vertel de waarheid en maak de duivel te schande!' In zijn campagne zette Trump met verzinsels, schofferingen en regelrechte leugens deze wet volledig op zijn kop en creëerde zo een nieuwe politieke werkelijkheid, die veel Amerikanen heeft aangesproken, voldoende om hem als bestuurlijk en militair volslagen onervaren figuur in het Witte Huis te brengen en een zeer ervaren politica een terug te wijzen.
Deze revolutionaire politieke werkelijkheid stelt de democratische wereld voor een immense uitdaging. Als de feiten er niet meer toe doen, wat is dan het perspectief voor de democratie, waarvan de waarheidsvinding het hart is? Met die vraag zal iedereen die dit politieke model van beschaving lief heeft, zich moeten bezighouden, in de eerste plaats bestuurders, politici, mediabazen, journalisten en rechters - de institutionele machten in het bestel.
Vijanden van het volk
De kranten, de radio en de televisie in haar begintijd konden nog voor bijbel van de democratie doorgaan, in de zin van een gedeeld bezit. Het kenmerk van de sociale media is dat zij burgers de mogelijkheid bieden hun eigen informatiebel te scheppen en onwelgevallige feiten buiten te sluiten. Trump heeft in zijn campagne dit effect van 'balkanisering van de informatie' nog versterkt door de gevestigde media als 'vijanden van het volk' af te schilderen.
Het is best mogelijk wat af te doen aan de hoog gestemde wet van Lippmann en te erkennen dat kranten, net als radio en televisie, ook voertuig kunnen zijn - en zijn geweest - van verzinsels, geruchten, leugens en verdraaiingen. Maar dit is een relatief probleem zolang er een grote verscheidenheid aan media is en de zwaartekracht van de waarheidsliefde voluit zijn werk kan doen, anders dan in de democratie naar het model Poetin, Erdogan of Orbán.
Immigrant als zondebok
Aan de overwinningsspeech van Trump kan in dit opzicht enig optimisme worden ontleend, maar de vraag is of het niet te laat is de geest van haat en onverdraagzaamheid die hij heeft aangewakkerd weer in de fles te krijgen. Het slechte nieuws van zijn overwinning is toch dat hij de negatieve stemming jegens immigranten, vooral Mexicanen en moslims, een politieke legitimatie heeft gegeven of ten minste heeft genormaliseerd.
Dat is niet alleen slecht nieuws voor Amerika, dat weliswaar een 'natie van immigranten' is doch evenzeer een pijnlijke traditie kent van rassenwaan en de immigrant als zondebok, maar ook voor Europa, waar populisten zich gesterkt voelen in hun koers. Wilders twitterde vanochtend: 'Ook wij zullen ons land terugveroveren'. Wat mij betreft leest u dit stuk via twitter of facebook op de website van Trouw, maar in overdrachtelijke zin zeg ik met Walter Lippmann: het zijn weer tijden om de krant te lezen.
