Om milieuschade echt succesvol te bestrijden, zou Nederland de natuur zelf rechten moeten geven. Andere landen gingen ons hierin al voor, betogen Dorine van Norren en Henk-Jan Laats.
Mensenrechten speelden een hoofdrol in de uitspraak die Shell dwong de CO2-uitstoot te verminderen, in lijn met het akkoord van Parijs. In deze zaak moest aangetoond worden dat het bedrijf mensen schade toebrengt. Dat de natuur ook schade lijdt, was bijzaak. Een effectievere methode om milieuschade te bestrijden, is rechten voor de natuur opnemen in de grondwet.
Nederland kan een voorbeeld nemen aan Ecuador. Daar mogen alle burgers, ongeacht of zij zelf geraakt zijn, optreden namens de natuur. De intrinsieke waarde van de natuur wordt erkend, net als bij mensen is gebeurd met de mensenrechten.
Rechten voor de natuur maken het mogelijk veel eerder in te grijpen bij milieuschade, en niet alleen als de fundamentele mensenrechten in het geding zijn. Dit is extra belangrijk nu het eigenlijk al twee voor twaalf is en wij ons met man en macht weerbaar moeten gaan maken tegen klimaatverandering en andere ‘nest’bevuiling van de mens. En natuurrechten stimuleren bovendien bij mensen het bewustzijn dat goed (wereld)burgerschap duurzame omgang met de leefomgeving omvat.
Een belachelijk argument?
Rechten voor de natuur om haar ‘intrinsieke waarde’, een belachelijk argument? In Ecuador vonden ze dat eerst ook, toen milieugroepen en inheemse vertegenwoordigers ermee kwamen. Want de natuur heeft toch geen rationeel vermogen? Ze kan niet zelf naar de rechtbank gaan, en compenseert ons ook niet als ze zelf met een storm schade aanricht. Absurd, vond men. Tot de initiatiefnemers wezen op de rechten van bedrijven: zij gaan niet zelf naar de rechter, hebben geen moreel denkend vermogen en zijn abstracte entiteiten. Mensen handelen namens bedrijven en dat vinden we heel normaal.
In een speciale grondwetgevende vergadering werd in 2007 anderhalf jaar onderhandeld over een nieuwe Ecuadoraanse grondwet, geheel gebaseerd op het inheemse principe van ‘Goed Leven’ (ofwel de juiste wijze van leven, in harmonie met de natuur). Milieuactivist en voormalig minister van mijnbouw en energie Alberto Acosta speelde daarin als voorzitter een belangrijke rol en de beweging kreeg ook de conservatieve elite mee.
De natuur kreeg in dit Zuid-Amerikaanse land recht op haar normale cycli en het recht op herstel, net als de soorten die dreigen uit te sterven recht kregen op bescherming. Voor burgers geldt de plicht om zich als beschermers van de natuur op te stellen. Op basis hiervan werden tal van rechtszaken gevoerd die rechten erkenden van onder meer rivieren, mangrovebossen en bedreigde condors.
Plicht tot rentmeesterschap voor de natuur
Andere landen kenden soortgelijke ontwikkelingen. Bolivia nam in hetzelfde jaar ook een grondwet aan gebaseerd op ‘Goed Leven’ en een (afgeleide) wet voor rechten van de natuur. Bhutan kent sinds 2008 een plicht tot rentmeesterschap voor de natuur, gebaseerd op het principe van het Bruto Nationaal Geluk en op het boeddhisme in de grondwet.
In Zuid-Afrika zijn toekomstige generaties in 1996 opgenomen in de grondwet. Daarnaast stelde de VN Moeder Aarde-dag in (22 april), nam resoluties aan over harmonie met de natuur en rapporteert ieder jaar over genomen nationale maatregelen.
Als eerste stap in Nederland zou de definitie van burgerschapsonderwijs in de (onderwijs)wet alvast kunnen verwijzen naar duurzaamheid, en niet alleen naar grondrechten. Bij burgers als hoeders van ons natuurlijk erfgoed past het creëren van nieuw bewustzijn door onderwijs. Zonder die vaardigheid kunnen rechten van de natuur niet tot wasdom komen. Het zijn immers mensen die namens de natuur moeten handelen.
We zijn gewend dat de geweldige, onuitputtelijke natuur er altijd is, maar lopen tegelijk steeds meer aan tegen de grenzen daarvan. Laat Nederland met eigen wetgeving komen die de waarde van de natuur erkent. Dan hoeven we dit niet meer alleen aan de rechter over te laten. Zonder Aarde geen leven, geen economie, geen recht.
Dorine van Norren is gepromoveerd op o.a. rechten voor de natuur in de Ecuadoriaanse Buen Vivir traditie, de Afrikaanse ubuntu traditie en het Bhutanese bruto nationaal geluk. Henk-Jan Laats is gepromoveerd op conflictmanagement en expert in Buen Vivir. Beide auteurs zijn expert in het Harmony with Nature netwerk van de VN.
Lees ook:
De Waddenzee heeft ook rechten en die horen in de Grondwet te staan
Laat Nederland, net als andere landen, het recht op schone natuur als mensenrecht erkennen. Sterker: natuurgebieden verdienen zélf rechten. Te beginnen met de Waddenzee.
Naar de rechter voor een schoon milieu? Dat gaat steeds vaker gebeuren, denkt jurist Daphina Misiedjan (32)
Milieuproblemen raken mensen in ongelijke mate. Kwetsbare groepen eisen daarom een schoon klimaat bij de rechter, zegt juriste Daphina Misiedjan. Soms met succes.
