Nederland trekt veel geld uit voor de ggz, maar dat geld wordt niet effectief ingezet

De ggz staat onder druk vanwege personeels­tekorten. Voor een goed begrip van de problemen is een bredere blik nodig dan vaak wordt geschetst.

De ggz is de meest gefragmenteerde sector van de gezondheidszorg. Door een opeenstapeling van wetswijzigingen is de regie op de ggz versnipperd geraakt over tientallen partijen (verzekeraars, gemeenten, justitie, zorgkantoren) die allemaal een klein deel van de zorg inkopen, al dan niet via complexe aanbestedingen. Zij stellen verschillende eisen aan de verantwoording. Hierdoor is de ggz in een permanente reorganisatiemodus gezet. Overheadkosten stijgen daardoor en onze professionals zitten te veel achter de pc in plaats van tegenover de patiënt. Ook zijn in de ggz marktprikkels geïntroduceerd, terwijl grote delen van de sector helemaal niet als markt kunnen fungeren. Zo is bijvoorbeeld de crisisfunctie ongeschikt voor concurrentie.

Samenwerking tussen hulpverleners is bittere noodzaak, maar mededingings- en privacyregels staan deze vaak in de weg. De grote transities van het vorige kabinet betekenden een giftige cocktail van hervormen en bezuinigen. De gevolgen zijn in onder meer de kinder- en jeugdpsychiatrie dagelijks voelbaar. Bij gezinsproblematiek wreekt zich de kloof die is ontstaan tussen de zorg voor jongeren en die voor volwassenen. Opgeteld is er geen partij meer die het landelijk ggz-systeem in samenhang nog overziet, laat staan regisseert.

De problemen zijn niet los te zien van de grote personeelstekorten in de hele semipublieke sector. Politieagenten, onderwijzers en verpleegkundigen beklagen zich erover dat zij van hun oorspronkelijke ambacht zijn afgedreven. De status van deze beroepen staat onder druk, terwijl het aantal (gewelds)incidenten stijgt. De politieke worsteling met de arbeidsmarkt heeft ook op de ggz zijn weerslag. Inmiddels vormen de extra kosten voor zzp’ers de helft van het exploitatieresultaat van GGZ Friesland.

We leven in een rijk land dat veel geld uittrekt voor de ggz. Dat geld wordt echter niet effectief ingezet. Dat komt onder meer door een gemis aan landelijke prioriteiten, gebrek aan samenhangend beleid en hoge indirecte kosten. Onder invloed van het maatschappelijk klimaat zien velen voor de ggz een functie op het vlak van openbare veiligheid. Maar lang niet iedereen die verward gedrag vertoont, is gevaarlijk of hoort in een gesloten kliniek thuis. Hoewel Nederland mondiaal nog steeds in de top bivakkeert met het aantal bedden, is de roep om klinische plaatsen niet van de lucht. Het tekent hoe de sector worstelt met uiteenlopende verwachtingen die met de huidige middelen niet allemaal kunnen worden waargemaakt.

Lastige opgave

Dat ggz-bestuurders voor de opdracht staan hun organisaties grondig te hervormen en hun professionals een inspirerend werkklimaat te bieden, mag duidelijk zijn. In de huidige omstandigheden is dat op zijn zachtst gezegd een lastige opgave. Het huidige stelsel heeft geleid tot grote versplintering en de solidariteit in de sector onder druk gezet. Dit dient hersteld te worden.

Enkele kortetermijningrepen zijn hard nodig, bijvoorbeeld het verplicht draaien van crisisdiensten door alle in een regio werkzame psychiaters. Dat zou tevens een positief signaal zijn naar de loyale psychiaters in dienstverband, zij zijn het die het systeem draaiende houden. Ook is een drastische vereenvoudiging van de bekostiging nodig.

Op dit moment ontbreekt een langetermijnvisie op de gehele sector. Het wordt hoog tijd dat de overheid die formuleert. Daarin moet het accent liggen op een scherpe domeinafbakening, duidelijke landelijke prioriteiten, het creëren van de voorwaarden voor broodnodige innovatie én versterking van de samenhang binnen de sector.

De personeelstekorten in de ggz vormen een weerslag van bredere maatschappelijke ontwikkelingen en zijn niet los te zien van de fragmentatie van de sector. De grotere instellingen behandelen de meest kwetsbare groep patiënten en vormen met elkaar de ruggengraat van het ggz-systeem. Dat vraagt om een samenhangende visie en goede ketenzorg. Het zwaartepunt in de sector moet weer komen waar die hoort: op het vakmanschap. Immers: het ging toch om goede patiëntenzorg?

Lees ook:

Geef de allerzwaksten in de ggz prioriteit en stop met de papierwinkel

Stop met het pappen en nathouden in de ggz, bepleit Aart Fokkema, vader een chronisch psychotische zoon.

De ggz zoekt personeel: iemand is beter dan niemand

De geestelijke gezondheidszorg verkeert in diepe crisis. Ggz-instellingen drijven op uitzendkrachten en dure zzp-psychiaters. Het personeelstekort leidt zelfs tot calamiteiten met dodelijke afloop, blijkt uit onderzoek van De Groene Amsterdammer en Trouw.

Overbelaste ggz-instelling vervolgd voor dood van patiënt

Het Openbaar Ministerie vervolgt GGZ Eindhoven (GGzE) voor dood door schuld. Mede door een nijpend personeelstekort overleed een patiënt binnen de muren van de instelling voor geestelijke gezondheidszorg.