De onthullingen van een Uruzganveteraan die zegt dat hij op burgers moest schieten, staan niet alleen, schrijft Jip van Dort. Hij promoveert aan Universiteit Utrecht op oorlogspropaganda.
Eind vorig jaar publiceerde deze krant een aangrijpend verhaal van een Afghanistanveteraan die medio 2007 in Uruzgan betrokken was bij een beschieting van een aantal huizen en ongewapende mensen, waarschijnlijk burgers. Deze traumatische ervaring, waarbij regels werden overtreden, zorgde bij hem voor gewetenswroeging. Zijn onthulling leidt ook tot een ongemakkelijke vraag, namelijk wat we eigenlijk (mogen) weten over dergelijke zwarte bladzijden van Nederlandse oorlogvoering.
In de periode 2006-2010, toen zo’n 1400 Nederlandse militairen in Uruzgan waren, hebben F-16’s vijfhonderd bommen geworpen en helikopters twaalfhonderd raketten afgevuurd. Ook werden tienduizenden mortieren en miljoenen kogels verschoten. Hoeveel burgers daardoor omkwamen, is nooit opgehelderd.
Gedwongen door journalisten heeft het kabinet in 2009 een lijst vrijgegeven van meldingen waarbij Nederlandse militairen betrokken waren. Tachtig burgerdoden worden gemeld. Het kabinet benadrukte dat er geen grondig feitelijk onderzoek aan de meldingen ten grondslag lag en het niet mogelijk was een betrouwbaar overzicht op te stellen. Vaak zou niet met zekerheid vast te stellen zijn of het eigen optreden de dood van burgers veroorzaakte. Actuelere cijfers zijn nooit verstrekt.
Hawija
Een vergelijkbare schimmigheid is zichtbaar bij de oorlog tegen Islamitische Staat (IS). Vanaf 2014 zijn 2100 luchtaanvallen uitgevoerd, ook in stedelijk gebied. Enkel twee daarvan, beide door journalisten onthuld, zouden tot burgerslachtoffers hebben geleid. Berucht zijn de zeventig jarenlang verzwegen doden in Hawija, Irak. Omdat Defensie details geheimhoudt, is oncontroleerbaar of de 2098 andere luchtaanvallen vlekkeloos verliepen.
Over een eerdere luchtoorlog, die tegen Joegoslavië in 1999, is nog minder bekend. In dat jaar gooiden Nederlandse F-16’s honderden bommen, waaronder 173 notoir onnauwkeurige clusterbommen (die onontplofte resten nalaten en inmiddels vaak in de ban zijn gedaan). Voor zover bekend is door Nederland nooit verantwoordelijkheid erkend voor burgerslachtoffers.
In de drie genoemde oorlogen, steeds in een coalitie uitgevoerd, gaat onderzoek ter plaatse, voor zover dat is gedaan, vaak uit van hogere dodentallen dan officieel erkend. Soms wel tot tien keer meer. Dat geldt voor de oorlog in zijn totaliteit en voor afzonderlijke bombardementen of campagnes. Het gaat ook op voor het optreden van Nederland in Uruzgan en dat boven Irak.
In Afghanistan kwamen, sinds de VS er in 2001 de ‘oorlog tegen terrorisme’ ontketende, tienduizenden burgers door geweld om. Het aandeel van Westerse landen wordt onvoldoende erkend. Voor zover burgerdoden door eigen toedoen überhaupt worden gemeld, is onderrapportage de norm. Het voorheen onbekende verhaal van de Uruzganveteraan illustreert deze desinteresse in slachtoffers. Ernaar gevraagd antwoordde minister Bijleveld dat, in ieder geval vooralsnog, de geweldsinzet, bevestigd door een andere veteraan, niet is terug te vinden in het archief.
Zwarte bladzijden
Een patroon is zichtbaar. Als Nederland oorlog voert, worden de eigen, vaak verheven motieven om de strijd aan te gaan, uiteraard met ‘slimme’ bommen, benadrukt. Er wordt opgetreden tegen genocide (Joegoslavië), tegen terroristen (Uruzgan) of tegen het absolute kwaad (IS). Oorlogsmisdaden worden daarbij niet begaan.
Dat van het eigen handelen steevast ook burgers slachtoffer zijn, soms in grote aantallen, blijft ongenoemd. Als er geen ontkomen aan is, bijvoorbeeld als journalisten of veteranen een en ander onthullen, wordt enige verantwoordelijkheid erkend. Maar ook dan wordt de precieze toedracht vaak vaag en de eigen verantwoordelijkheid zo klein mogelijk gehouden. Alles is erop gericht de zwarte bladzijden van Nederlandse oorlogvoering, en het menselijke leed dat daarachter schuilgaat, uit beeld te houden, opdat de mythe van de schone oorlog in stand gehouden wordt.
Lees ook:
Nederlandse soldaten doodden mogelijk burgers in Uruzgan
Een Nederlandse veteraan vertelt hoe hij in de Afghaanse provincie Uruzgan huizen beschoot en mogelijk burgers doodde. Defensie gaat met de oud-militair praten en met justitie overleggen over een onderzoek.
‘Ik ben ervan overtuigd dat we burgers hebben doodgeschoten’
De Nederlandse veteraan Servie Hölzken vertelt hoe hij op een avond in de Afghaanse provincie Uruzgan huizen beschoot en mogelijk burgers doodde. ‘Pas later drong het tot me door hoe fout het was.’
