Na het leenstelsel: welkom in de grotemensenwereld, sorry dat het er zo koud is

De tirannie van de verdienste, zo noemde politiek filosoof Michael Sandel het systeem waarin succes je eigen prestatie is en falen je eigen schuld. Dit idee, dat de winnaars in onze samenleving niet slecht uitkomt, heeft de afgelopen decennia het politieke denken gekleurd. Veel van de crises die nu over elkaar heen buitelen zijn erop terug te voeren, en je ziet hoe met horten en stoten wordt geprobeerd de schade te beperken of terug te draaien. De uitwassen van het neoliberalisme worden teruggedraaid, zegt men, half over de schouder kijkend naar wat alle competitiepret heeft aangericht.

Kijk naar het hoger onderwijs, daar komt de loting gedeeltelijk weer terug. Het systeem waarbij hogescholen en universiteiten bij de toelating meer wilden zien dan het vereiste diploma havo- of vwo-diploma, en allerlei selectie-eisen konden stellen om de fijnste studenten uit te kiezen, gaat op de helling. Zodat de laatbloeiers, de onzekeren of degenen met een ‘verkeerde’ achtergrond net zoveel kans hebben als de jongens en meisjes voor wie alles altijd vanzelf spreekt.

Wel wist de VVD nog een sluiproute in het wetsvoorstel te frommelen, zo begreep ik uit het verslag in deze krant, waardoor gekwalificeerde studenten toch nog meteen afgewezen kunnen worden. Dat stemt wat minder vrolijk, al zeggen de koepelorganisaties van hogescholen en universiteiten hier geen misbruik van te zullen maken. Laten we het erop houden dat de denkrichting gunstig is: het almaar doorselecteren, zoals in Amerika normaal is, raakt bij ons uit de gratie. Dat blijkt ook uit het ‘stagepact’ dat is gesloten tussen werkgevers en mbo-opleidingen. In plaats van eerstejaars mbo’ers te laten concurreren om een stageplek via een ‘klikgesprek’ – waarbij studenten met een ‘verkeerde’ achternaam zwaar in het nadeel blijken – worden ze nu gewoon door de opleiding gekoppeld aan een bedrijf. Geen hindernissen opwerpen, maar ze wegwerken.

Over hindernissen gesproken: wat was het leenstelsel anders dan een systeem om studenten zonder rijke ouders op te zadelen met een gigantisch blok aan het been? Ik ben op dit punt bevooroordeeld, dat geef ik toe; ik heb een zoon die in 2016 de universiteit binnenstapte, eenmaal veranderde van studierichting, en dit jaar zijn master hoopt te halen. Daarmee valt zijn universitaire periode precies samen met die van het leenstelsel, wat resulteert in een schuld van tienduizenden euro’s.

In het bargoens van de marktmaatschappij heet dat een ‘investering in jezelf’, maar dat is niet hoe studenten van de pechgeneratie het ervaren. Ze staan onder druk, er zijn er die eronder bezwijken. De officiële gemiddelde studieschuld van lenende studenten bedraagt ruim 24.000 euro, maar zoals een student in NRC zegt: “Dat geeft een scheef beeld. Iedereen om mij heen heeft – na bijna zes jaar studeren – een schuld van zo’n 60.000 euro.” De vooruitzichten van studenten zijn verschillend; op sommigen ligt een goed betaalde baan te wachten, anderen moeten maar afwachten of ze aan de slag kunnen, en voor welk salaris. Lukt het niet? Eigen schuld, pech gehad.

Bij wijze van gebaar krijgen ze nu van de regering maximaal 1436 euro. Welkom in de grotemensenwereld. Sorry dat het er zo koud is.