Mogen foto’s van oorlogslachtoffers in de krant?

Zet geen foto's in de krant van mensen die door geweld overleden, zegt het handboek van de redactie. Is dat vol te houden in deze oorlog?

De kwestie

‘De slachtoffers van Mykolajiv’ staat onder foto’s in de krant van 16 maart, en op de website een dag eerder. Op de foto rechts buigt een vrouw zich handenwringend over een lijkzak die wordt dichtgeritst. De zijkant van een gezicht is nog te zien. Dit is de moeder van een overleden Oekraïense militair, die hem net heeft geïdentificeerd. De tekst noemt zijn naam.

De standpunten

Volgens het Schrijfboek, het handboek van de redactie, worden in de krant geen beelden afgedrukt van zwaargewonde of overleden slachtoffers van geweld. Dat geldt ook voor een oorlog, licht de opsteller van dit handboek, de vorige ombudsman van Trouw, toe. Dit wordt gezien als een schending van de privacy van degenen om wie het gaat en hun nabestaanden. Voor slachtoffers in eigen land geldt dat sterker. Het risico is dat een foto bedoeld voor eenmalig gebruik later in een heel ander verband wordt gebruikt. Namen van slachtoffers worden achterwege gelaten, zegt het handboek. Wel maakt het uit of nabestaanden instemmen.

Dit standpunt leidde er toe dat een foto van de neergeschoten Pim Fortuyn in 2002 de krant niet haalde. Zeven jaar geleden werd een uitzondering gemaakt voor een Syrische peuter, als drenkeling aangespoeld op een Turks strand. Dit zou een ‘iconische’ foto zijn over de vluchtelingencrisis, die eenmalig gebruikt kon worden. De foto werd later nog eens geplaatst.

“Dit is een oorlog”, zegt de beeldredacteur die de foto van de overleden militair klaarzette. “Je kunt de gruwelijkheden niet alleen met tekst beschrijven, dat zal soms ook met beeld moeten.” Bij eerdere oorlogen waren in de krant soms ook overleden slachtoffers te zien. De beeldredacteur stelt dat een foto geen afkeer mag oproepen en daarom niet te expliciet mag zijn. Ze laat zien hoe de fotograaf die dit beeld maakte – een ervaren freelancer die vaker voor de krant in bedreigde gebieden komt – meerdere foto’s aanleverde. Die zijn gemaakt in zwart en wit en ogen mede daardoor een stuk minder sensationeel dan de foto’s op andere nieuwssites. Ook zijn op deze beelden slachtoffers explicieter te zien. “Die zullen we niet plaatsen.”

De fotograaf volgde de Oekraïense moeder bij de identificatie van haar zoon, hij maakte ook een foto waarop diens lichaam te zien was. Die is niet geplaatst. De beeldredacteur vindt dat goed is omgegaan met de privacy. “Wij kennen de fotograaf, we kunnen ervan uitgaan dat de moeder zijn aanwezigheid duldde. Door deze foto’s en door het noemen van de naam krijgen de gevolgen voor Oekraïners een gezicht.”

Een Zweedse krant plaatst overigens ook foto’s van de identificatie van deze militair, gemaakt door een andere fotograaf en zonder beeld van het gezicht van de overledene.

De beeldredacteur legde haar keuze voor aan de adjunct-hoofdredacteur die deze dag ook de krant indeelde. Na uitgebreid overleg stemde hij ermee in. “Geen enkel lichaam laten zien in een oorlog lijkt mij niet haalbaar.” Bij de ploeg die in de avond de krant maakte was er volgens de avondchef geen verdere discussie. De beeldredacteur droeg de zaterdag daarna voor bijlage de Verdieping een foto voor waarop een gesneuvelde Russische militair vaag te zien is onder de sneeuw. “Het is lastig om beelden te krijgen van Russen. Maar ook dat hoort bij de oorlog.”

De chef van de bijlage was niet bij de fotokeuze betrokken, maar kan achteraf plaatsing billijken. “Belangrijk is dat de militair niet herkenbaar is. En inderdaad, het is nu eenmaal oorlog.”

Op 8 maart haalt een foto van een overleden Oekraïense fietser de krant. Lezers klagen niet over deze foto’s.

Het oordeel

De foto van de overleden Oekraïense militair is terughoudend en met medeweten van diens moeder gemaakt. Dat is inderdaad een illustratie van de gruwelijkheden. Het is bovendien een milde keuze uit het aanbod. De richtlijn in het redactiehandboek dat dit nooit mag, is voor oorlogen te strikt. Die is ook al vaker losgelaten.

Toch blijft het een vergaande keuze voor een krant die de menselijke waardigheid van allen hoog wil houden. Voeg daarom aan het handboek toe dat dit weliswaar mag gebeuren, maar bij hoge uitzondering en vooral goed beredeneerd. Voor de geplaatste foto’s van de overleden Russische militair en de Oekraïense fietser lijkt geen goede reden aanwezig. En bedenk dat, zoals het handboek al wel zegt, de lezer recht heeft op uitleg wanneer deze uitzonderlijke keuze toch wordt gemaakt. ‘Het is nu eenmaal oorlog’ miskent de eigen verantwoordelijkheid.

Toevoeging 28 maart: de fotograaf laat weten dat hij de foto heeft gemaakt op verzoek van de moeder van de overleden militair: ‘om deze misdaden te laten zien aan de wereld’.