Moet ik me persoonlijk schamen voor de daden van Jan Pieterszoon Coen?

Even wat zitten lezen over onze vaderlandse geschiedenis, altijd nuttig in dagen van nationale identiteitsstress.

Het was 1621 en de Verenigde Oost-Indische Compagnie streefde naar een internationaal monopolie op de handel in nootmuskaat. Aan Jan Pieterszoon Coen daarom de taak de Banda-eilanden (deel van de Molukken) onder controle te krijgen, wat niet meeviel; de Bandanezen deden liever zaken met de Engelsen. De oplossing van Coen bestond uit het ontvolken van de eilanden; geschat wordt dat slechts 600 van de 15.000 Bandanezen dit overleefden. Onder de slachtoffers waren 44 stamhoofden, die aan boord van Coens schip gevangen zaten; zij werden onthoofd en gevierendeeld.

Een VOC-ooggetuige vond het verschrikkelijk: “De hoofden en lichaamsdelen van degenen die waren geëxecuteerd, werden op bamboestokken gespietst en zo tentoongesteld. Dit is wat er gebeurde, God is mijn getuige. Wij allen, als belijdende christenen, waren met afschuw vervuld over de manier waarop deze kwestie werd afgehandeld en beleefden er geen genoegen aan.”

Ik haal dit van stal omdat er deze week weer een oorlogje woedde over ons verleden, en of we ons daar wel of niet voor moeten schamen. Historicus Piet Emmer, specialist op het gebied van de slavenhandel, gaf ter gelegenheid van het verschijnen van zijn boek ‘Het zwart-witdenken voorbij’ wat interviews – ook in Trouw – en keerde zich tegen het beoordelen van het verleden met de blik van nu. “We moeten leren de geschiedenis te bekijken door de ogen van die tijd.”

Dat wil ik ook: weten hoe mensen vroeger dachten, keken, voelden. Al was het maar uit fascinatie; hoe kan het dat de vanzelfsprekendheden van hele generaties in hun tegendeel verkeren met het verstrijken van de jaren? Maar ik geloof niet dat we daarbij onze morele reactie op de geschiedenis hoeven in te slikken, en de afschuw van ooggetuigen kan dan een handje helpen; ook vroeger was het niet altijd gewoon om onmenselijk te zijn. Bovendien, het kan wel zijn dat men in de zeventiende eeuw in het algemeen moeite had om niet-blanken als mensen te zien, er was een tijd dat men in Duitsland aan hetzelfde euvel leed als het ging om Joden, maar dat wil niet zeggen dat we de Holocaust niet zouden kunnen afkeuren. En ik mag toch hopen dat dat over twee, drie eeuwen nog steeds gebeurt. Er is een grens aan het zien van de dingen in hun tijd.

Maar moet ik me persoonlijk schamen voor Jan Pieterszoon Coen? Als Nederlander? Geboren bijna 3,5 eeuw na het bloedbad van Banda? Dat gaat me te ver. Toch kan ik me wel schamen voor iets dat is gedaan door de gemeenschap – beroepsgroep, geloofsrichting, natie – waar ik deel van uitmaak, ook als ik part noch deel had aan wat gebeurde. Niets was krachtiger dan het gebaar van Willy Brandt, de Duitse bondskanselier, die in 1970 een spontane knieval maakte bij het getto-monument in Warschau. Brandt behoorde tot de Duitsers die zich hadden verzet tegen Hitler, en toch verootmoedigde hij zich namens zijn land. Dat was historisch.

Lees hier meer columns van Stevo Akkerman.