Met de Nederlandse staat als aandeelhouder kan Tata Steel weer Hoogovens worden

Tata Steel staat onder grote druk. De kans op overleven is er alleen als ‘IJmuiden’ een innovatieve en duurzame fabriek wordt. Maar met de huidige eigenaarsstructuur gaat dat niet lukken. Tot 1999 was het nog de Hoogovens IJmuiden. De IJmond en zijn welvaart bestond dankzij Hoogovens. Het was één van de steunpilaren van de industrialisatie van Nederland. Het kroonjuweel en de trots van werknemers, waar mensen uit alle windstreken naartoe trokken.

De Nederlandse staat en gemeente Amsterdam waren vanaf de oprichting grootaandeelhouders en hadden zeggenschap in het enige staalbedrijf van Nederland. Alle grote investeringen vanaf de oprichting werden gefinancierd door de overheid. In 1999 fuseerden Hoogovens en British Steel tot Corus. Al snel bleek de relatie met de Britten moeizaam. Afspraken werden niet nagekomen en de besluitvorming was behoorlijk anders in Engeland: ja zeggen, en nee doen. In 2007 werd Corus voor 9,4 miljard euro opgekocht door Tata India. Tata wilde een global player worden met staal, naast de al bestaande activiteiten in auto’s, energie, advisering, hotels, vliegtuigen, chemie en telecom. Met deze eigenaar moest het wel goedkomen, dacht men in IJmuiden.

Eigen broek ophouden

Maar Tata wil dat de Nederlandse dochter gewoon haar eigen broek ophoudt en maakt geen euro over naar Nederland. Terwijl alle euro’s in IJmuiden werden verdiend en niet in Engeland, en alle investeringen die bij Tata Steel Europa gedaan werden dus door ‘IJmuiden’ zijn opgebracht. Het moederbedrijf liet de Nederlandse vestiging jarenlang opdraaien voor de structurele verliezen in Engeland. Daar verzette toenmalig CEO Theo Henrar van Tata Steel Nederland zich tegen. Het kostte hem in 2020 de kop.

Initiatieven tot samenwerkingsverbanden en overnames zijn de laatste jaren ook treurig verlopen. Het Zweeds-Finse concern SSAB trok begin 2021 de stekker uit de onderhandelingen omdat het niet paste in hun strategie. Wat door de Nederlandse media werd uitgelegd als dat ‘IJmuiden’ niet te vergroenen is. En eerder ging samenwerking tussen het Duitse ThyssenKrupp en Tata Europa de mist in, omdat de fusiepartijen volgens de Europese Commissie een te groot marktaandeel zouden krijgen.

Door de hoge staalprijzen en winsten heeft Tata Group een eventuele verkoop vorig jaar on hold gezet. Het staalbedrijf in IJmuiden is van een wereldse koploper in de vorige eeuw tot slechts volger verworden. Het is ook te lang in de mangel genomen door de aandeelhouder en de machtsbeluste Engelsen. In het management is nog heel weinig ondernemerschap te vinden. Braaf volgen wat de eigenaar bepaalt werd de cultuur. Beleidskeuzes en brieven worden tegenwoordig eerst voorgelegd aan communicatiebureau Edelman en Zuidas-advocaten. Zonder hun goedkeuring gebeurt er niets.

Stomme milieufouten

Het bedrijf is te veel in de verdediging gedrukt door media en omgeving. Maar vooral door zichzelf, met stomme milieufouten, die natuurlijk werden opgemerkt door omwonenden en ook door de Omgevingsdienst, en die keer op keer groot worden uitgemeten. Maar ook door doodlopende en verkeerde afslagen, zoals CO2-opslag onder de Noordzee. In 2020 riepen de vakbonden hun leden op om te staken voor onder andere een betere, groene toekomst, en voor een reëel onderhoudsbudget voor kwakkelende installaties. Die staking leidde er uiteindelijk toe dat de directie het FNV-plan voor Groen Staal overnam.

De ‘maatwerkafspraken’ tussen de ministeries van economische zaken en klimaat, het ministerie van infrastructuur en waterstaat, de provincie Noord Holland, Tata Steel Nederland en Tata India vlotten niet erg. Het lijkt alsof iedereen op elkaar wacht op weg naar een duurzamere en schonere staalproductie. Er is nog geen schop in de grond gegaan. Tata Steel CEO Hans van den Berg zegt geregeld dat het leeuwendeel van de groene investeringen door Tata Steel gedaan wordt.

De Nederlandse overheid moet, zo vinden wij, Tata Steel dwingen om duidelijk te maken of en hoeveel zij gaan investeren in de vergroening. Daar heeft de belastingbetaler recht op. Tata India is nu een grote sta-in-de-weg in de snelle vergroening van ‘IJmuiden’ en lijkt erop uit om zoveel mogelijk Nederlands belastinggeld binnen te harken. Het staalbedrijf heeft de keuze naar vergroening gemaakt. Daarmee verandert het van de grootste CO2-veroorzaker in mogelijk de grootste vergroener van Nederland. Maar dan moet de oriëntatie op aandeelhouders wel ingewisseld worden voor een oriëntatie op stakeholders, dus álle belanghebbenden.

Een eigen groen staalbedrijf

Juist in deze tijd van oorlog en instabiliteit willen we niet afhankelijk zijn van staal uit Rusland en China. Het maken van basisproducten met een eigen groen staalbedrijf is van groot strategisch belang. Werkgeversorganisatie VNO-NCW zou zich met de eigendomsstructuur van Tata Steel moeten bemoeien. In 2020 was voorzitter wijlen Hans de Boer nog op zoek naar Nederlandse geïnteresseerde eigenaren. Het neoliberale smaldeel in het kabinet liet het initiatief doodbloeden.

Staatsdeelname is een reële optie. Het Duitse staalbedrijf Salzgitter heeft dat al: de deelstaat Nedersaksen heeft een deelname van 26 procent in de fabriek. De deelstaat verschaft kapitaal en heeft daarmee zeggenschap in de onderneming. Nederlandse pensioenfondsen staan te trappelen om de maakindustrie te helpen met ‘groene impactinvesteringen’. Dan moet een koper of fusiepartner, bijvoorbeeld uit de energiesector, voor de staalfabriek toch te vinden zijn? Terug naar de basis, naar Hoogovens nieuwe stijl.

Lees ook:

Krijgt Tata de tijd en geld voor ‘groen staal’?

Tata Steel wil vergroenen, maar ondertussen houden de omwonenden last van vieze lucht. Wat vindt de provinciale politiek daarvan? “Wie dat anders wil, moet wel een plan hebben.”

Iedereen bemoeit zich met de vergroening van Tata Steel

De onrust rondom de staalgigant aan de IJmond groeit. Voor 2030 zegt het bedrijf het eerste groene staal te kunnen maken. Maar omwonenden en milieuorganisaties willen dat de ergste vervuiling zo snel mogelijk stopt.