Meer loon lost de problemen in het onderwijs niet op

Mijnheer, ik heb nog nooit een boek gelezen in mijn leven, zei onlangs een derdeklasleerling vmbo tijdens een leesles van mij.

Lerarentekort, achteruithollend niveau van brugklassers, hoog ziekteverzuim onder docenten, teruglopende belangstelling voor lerarenopleidingen, daling van Nederland op de Europese ranglijst onderwijs. Is er sprake van een heuse crisis?

Als rector heb ik de laatste tien jaar dagelijks meegemaakt hoe het onderwijspersoneel worstelde met snel veranderend leergedrag en lager wordend instapniveau van brugklasleerlingen. Gebrek aan concentratie, motivatie en kennis waren favoriete onderwerpen in de lerarenkamer. Boek en schrift verdwenen, de mobiele telefoon werd ­bliksemafleider en stoorzender voor menig docent.

Ik werd geconfronteerd met krapte op de arbeidsmarkt van docenten en met ouders die geen bondgenoten meer waren in de opvoeding van jonge mensen, maar zich ontpopten als ombudsman- en vrouw dan wel advocaat van hun eigen prinsjes en prinsesjes.

Een deel van mijn schoolbudget ging niet meer naar de klas maar naar pr en marketing, naar complexe leerlingvolgsystemen, verzuimadministratie, ICT, zorgvoorzieningen, kwaliteitscontroles en juridische bijstand. Schoolleiders, docenten en ondersteuners konden dag en nacht vragen van ouders en leerlingen per mail beantwoorden over opvoeding, gedrag, zorg en hulp.

Orde houden en gedragscorrecties

Ik geef momenteel tijdelijk les als invaldocent voor enkele vmbo-klassen en weet niet wat me overkomt: zeker 75 procent van de tijd ben ik bezig met wat wordt genoemd ‘klassemanagement’, oftewel orde houden en gedragscorrecties. Af en toe kan ik leerlingen wat bijspijkeren op het gebied van basale kennis van het Nederlands. Maximaal vijf minuten is het stil bij een leesopdracht, maximaal 1 minuut bij een klassengesprek. Lezen en luisteren zijn geen vanzelfsprekende vaardigheden meer.

Ik maak mij zorgen. Nederland doet het steeds minder goed als je recent Europees onderzoek van Pisa (december 2019) leest naar prestaties op het gebied van lezen, wiskunde en natuurwetenschappen. In Nederland selecteren we erg vroeg; daar waar andere landen kinderen tot 15 jaar bij elkaar houden, selecteren wij op twaalfjarige leeftijd en werken wij vooral met homogene groepen in plaats van heterogene.

In Nederland zijn decentralisatie, marktwerking en een terugtredende overheid gelijk opgelopen met de ontwikkeling van grote scholengemeenschappen. Schoolse warenhuizen waar de menselijke maat verdwenen lijkt te zijn en jongeren minder aandacht krijgen dan noodzakelijk is voor hen. Gedifferentieerd, op niveau, lesgeven, is een vrijwel onmogelijke uitdaging voor docenten met uitpuilende klassen.

Nieuwe werelden ontdekken

Waarom vragen vakbonden niet om kleinere klassen in met name het vmbo? Waarom stelt de regering geen eisen aan de besteding van het belastinggeld voor de scholen? Met het terugtreden is de overheid vrijwel alle greep kwijtgeraakt op naleving van wet-en regelgeving. Overdreven? Op de volgens de cao verplichte nascholing en besteding van door het Rijk verstrekte scholingsgelden is geen enkele controle. Daar waar artsen en advocaten jaarlijks hun kennis moeten bijspijkeren, kunnen grote groepen docenten het zich veroorloven een leven lang bijna niet bij te leren.

Deze en andere ontwikkelingen leiden aan de ene kant tot stevige problemen onder het personeel, zoals hoog ziekteverzuim, werkdruk, geringe mate van samenwerking, gebrek aan scholing en personeelstekorten. Anderzijds worden de scholen bevolkt door grote groepen leerlingen die tevreden zijn met zesjes, de lessen niet als betekenisvol ervaren en sociale media als belangrijkste bron van educatie zien. Docenten met passie voor hun leerlingen zien met lede ogen toe hoe keer op keer concessies gedaan moeten worden aan hun kwaliteitseisen en hoe compromissen worden gesloten tussen enerzijds de oude wereld van kennisoverdracht, dialoog en vorming en anderzijds het eenrichtingsverkeer van gamers, streamers en influencers.

Wat we nodig hebben is een toekomstvisie op het Nederlandse onderwijs waarin leerlingen gestimuleerd worden systematisch voor hen nieuwe werelden te ontdekken en te onderzoeken en leren betekenisvolle opdrachten uit te voeren. Een ander curriculum is na dertig jaar stilstand in het onderwijs net zo nodig als geld voor verkleining van klassen. Politieke partijen die hun achterban zoet houden met een paar procent loonsverhoging vergroten de huidige crisis in het onderwijs in plaats van deze op te lossen.

Lees ook:

Waarom de prestaties in het Nederlandse onderwijs al jaren dalen

Het oplopende lerarentekort zet de kwaliteit van het onderwijs onder druk, waarschuwt vakbond Aob. Maar de prestaties van Nederlandse leerlingen glijden al veel langer af. Hoe komt dat?

Een boek lezen? Pure tijdverspilling, vinden Nederlandse jongeren

De leesvaardigheid van Nederlandse jongeren daalt hard in vergelijking met andere landen. De Stichting Lezen en Schrijven vindt dit alarmerend en onderwijsministers roepen op tot een leesoffensief. Is dat genoeg?