Macron bleef Poetin bellen, maar met sommige mensen valt niet te praten

Als Volodymyr Zelensky donderdag Brussel bezoekt, zoals wordt aangenomen, is er bijna een jaar verstreken sinds de Russen Oekraïne binnenvielen. Zelden zal een jaar zo lang zijn geweest, vooral voor de Oekraïense bevolking, die de horizon van vrede – of tenminste geen geweld – almaar verder zag opschuiven.

Tegelijkertijd was het een kort jaar; zaken die normaal gesproken decennia zouden duren, werden nu in enkele maanden beslecht. In de documentaire Een president, Europa en de oorlog, vorige week uitgezonden op NPO2, zag je dat perfect terug: daar ging in twee uur tijd heel veel eigentijdse historie in de snelkookpan.

De president in die documentaire is Emmanuel Macron, met cruciale bijrollen voor twee collega-staatshoofden: Volodymyr Zelensky en Vladimir Poetin. De bedoeling was Macron van zeer dichtbij te volgen gedurende het Franse voorzitterschap van de EU, het werd het verhaal van diplomatie in tijden van oorlog. Met daarin twee lijnen: onderhandelingen met Poetin en het verankeren van Oekraïne in Europa.

De eerste lijn loopt dood, de tweede heeft succes; op 10 maart, veertien dagen na het uitbreken van de oorlog, vraagt Kiev het kandidaat-lidmaatschap aan van de EU, op 23 juni honoreren de Europese regeringsleiders dat verzoek. Zo snel ging het nog nooit, vermoed ik.

Terugkeer naar de situatie van vóór de aanval op Oekraïne

De fragmenten die laten zien dat er onderhandeld wordt, of waarin over onderhandelen wordt gesproken, zijn soms van een grote intensiteit. Ze weerleggen het idee dat Oekraïne en het Westen onvoldoende hebben gedaan om met Poetin in gesprek te blijven, en ze tonen ook aan dat het pas zin heeft om weer te gaan onderhandelen als hij inziet dat het maximum dat hij kan bereiken dit is: een terugkeer naar de situatie van vóór de aanval op Oekraïne.

Vier dagen voor de oorlog heeft Macron nog een lang telefoongesprek met Poetin, en brengt hij hem met veel duw- en trekwerk tot de toezegging dat hij op korte termijn bereid is tot een ontmoeting met Joe Biden – een laatste poging om een invasie te voorkomen. Er gaat een persverklaring de wereld in, de ontmoeting zal geregeld worden. Maar vanuit Moskou komt geen vervolg, integendeel: de dag daarop maakt Poetin bekend dat Rusland de ‘republieken’ Loehansk en Donetsk erkent als onafhankelijke staten, een volgende stap naar de ‘speciale militaire operatie’.

Als die begint, op 24 februari, heeft Macron contact met Zelensky – een zeer indringend gesprek. “De VS en de EU moeten verklaren dat Poetin moet stoppen”, zegt Zelensky, “en jij moet hem bellen!” Waarop Macron vraagt: “Wat krijgt hij terug? Ben je bereid tot onderhandelen?” “Natuurlijk”, antwoordt Zelensky, “we zullen wel moeten.” Het komt er niet van, Poetin weigert met Zelensky te spreken en verlangt volledige overgave van Oekraïne.

Ik heb geen idee wat er op dit moment nog achter de schermen gebeurt; er is soms westers contact met Moskou, zoals bij de graandeal, maar dat heeft een einde aan het geweld niet dichterbij gebracht. Macron is lang met Poetin blijven bellen, ook na 24 februari. Maar aan het einde van de documentaire moet hij toegeven dat zijn poging ‘vertrouwen te wekken en goede gesprekken te voeren’ niet is gelukt. Met sommige mensen valt niet te praten.