Onze onderwijsministers hebben de mond vol van persoonsvorming en het opbouwen van sociale vaardigheden, maar in het beleid is daar weinig van terug te zien. Gelukkig kunnen ook schoolbestuur en docenten de leerlingen helpen in deze moeilijke tijd, betoogt Joris Verheijen, docent filosofie en levensbeschouwing.
Beleidsmakers en bestuurders in het voortgezet onderwijs hebben nog nooit zo hard op het belang van cijfers en strenge overgangsnormen gehamerd als dit schooljaar. ‘Hou er rekening mee dat je blijft zitten’, waarschuwt minister Slob de leerlingen. Maandenlang hebben ze alleen voor een laptop gezeten. Hun voorjaarsvakantie hebben ze moeten opofferen om binnen te leren, want scholen willen in onzekere tijden controle houden door zoveel mogelijk te toetsen. En dikke kans dat dat offer dus ook nog voor niks is.
En dat terwijl we twee onderwijsministers hebben die pleiten voor onderwijs dat meer omvat dan toetsen en cijfers, voor Bildung, oftewel de vorming van leerlingen tot complete mensen. Scholen hebben een ‘Bildungs- en verbindingsopgave’, zei minister van Engelshoven in 2019. Het moest afgelopen zijn met het rendementsdenken, ‘opdat meer mensen onderwijs leuk vinden en ze zich beter kunnen ontwikkelen’.
Toen Slob erop werd aangesproken dat Nederlandse tieners dramatisch scoorden op leesplezier en leesvaardigheid, zei hij sussend dat cijfers niet alles vertelden: “Er is meer. Sociale vaardigheden, persoonsvorming en burgerschap zijn minstens zo belangrijk.”
Juk van het rendement
Hoe kan het dan dat ze de leerlingen meer dan ooit onder het juk van het rendement laten zwoegen?
Geen onoplosbaar mysterie: twee grondleggers van het Bildungsdenken, Goethe en Hegel, zagen rond 1800 al zo’n tegenspraak tussen woorden en daden bij veel van hun tijdgenoten. Ze noemden het de houding van de schöne Seele, die zich tegenover de corrupte, materialistische wereld op haar eigen zuiverheid beroept, maar die niet wil zien hoe ze zelf aan die corruptie bijdraagt en vuile handen maakt. Het Bildungs-ideaal is in zijn geschiedenis vaak een stokpaardje van zulke schone zielen geweest. Bijvoorbeeld de Duitse denkers die de Franse Revolutie verfoeiden en geestelijke vrijheid als de enige ware vrijheid verheerlijkten, precies zoals het hun vorsten behaagde. Of de bestuurders van de Universiteit van Amsterdam, die na de studentenprotesten van 2015 financieel bijdroegen aan een Bildung Academie, vooral om te verhullen dat ze verder weinig met de eisen van de studenten deden.
Moeten we Bildung dan maar bijzetten in het mausoleum van versleten kreten? Of zou het schelen als het onderwijsbeleid niet aan schone zielen was uitbesteed? Een andere minister zou misschien de centrale examens voor dit jaar hebben geschrapt. Die leveren meer stress en minder betrouwbare resultaten op dan ooit. Een andere minister zou misschien niet in verkiezingstijd met miljarden strooien, maar structureel investeren in meerjarige brugklassen, zodat kinderen nog kunnen groeien. Of in kleinere klassen, zodat ze individuele aandacht krijgen.
Druk en vrijheidsbeperking
Maar even afgezien van die ministers: schoolbesturen en docenten hebben ook een vormende taak, zeker nu enquêtes uitwijzen dat leerlingen een verzwaarde prestatiedruk ervaren. Ze moeten vaak zelf de gaten in hun examenvoorbereiding repareren en zitten thuis te blokken onder strenge vrijheidsbeperkingen, zonder steun van medeleerlingen. Het is al vormend als je als docent met hen praat over hun frustraties en wensen en over jouw didactische keuzes. Besef daarbij dat ze sowieso aarzelen om hun hart te luchten, omdat jij straks met een natte vinger gaat bepalen of ze over mogen.
Als je als schoolbestuur je vormende taak niet alleen met de mond belijdt, nodig je leerlingen uit om mee te denken en mee te beslissen over het onderwijs. Alles overkomt hun nu, alles verandert van week tot week, alles wordt per oekaze opgelegd. Hun greep op het leven is miniem geworden en elke pedagoog weet dat dat vreet aan hun gezondheid, hun burgerschap en hun vorming tot mens. Geef leerlingen zeggenschap over het les- en toetsingsprogramma – in crisistijd, maar ook daarna. Zoals de filosoof Fichte zei: vrijheid is de bodem waarop Bildung ontkiemt.
Lees ook:
Weg met al die toetsen en examens. Wees mild
Presteren zoals voor corona, dat gaat nu niet. We moeten dat dan ook niet van elkaar verwachten. Ook niet van scholieren, bepleit schooldirecteur Eva Vesseur.
Pubers zijn heel flexibel, maar nu is de rek er wel uit
De puberteit is een unieke levensfase, cruciaal voor het aanleren van sociale vaardigheden en empathie. Als het corona-isolement nog lang duurt, schaadt het de ontwikkeling van kinderen en jongeren, waarschuwt Eveline Crone, hoogleraar ontwikkelingspsychologie.
