Laat vervuilers zelf meebetalen aan kostbare toezichthouders

De druk op milieuvervuilende bedrijven, zoals Tata Steel, neemt toe. Vorige maand wees de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) hen op hun taak om de gezondheid van omwonenden te beschermen (Trouw, 13 april). En Natuur & Milieu-directeur Marjolein Demmers riep het kabinet op om nu vol te kiezen voor het beginsel dat vervuilers betalen (Trouw, 27 april).

Gesouffleerd door belasting op vervuiling, zullen bedrijven hopelijk meer maatschappelijk verantwoord gaan ondernemen. Maar minstens zo belangrijk is een effectief stelsel van vergunningverlening, toezicht en handhaving. De capaciteit daarvan is echter al jaren een bron van zorg, zoals in 2013 al werd benadrukt door de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), en recent weer door de OVV.

Het kabinet geeft de 29 regionale omgevingsdiensten nu 18 miljoen euro extra per jaar. Maar het is de vraag of dat het capaciteitsprobleem van het toezicht gaat oplossen. Staatssecretaris Heijnen heeft beloofd te bekijken wat er nog meer nodig is, als de huidige financiering niet voldoende blijkt. Maar meer overheidsgeld inzetten roept ook de klemmende vraag op: is het houdbaar en redelijk dat burgers vanzelf meer voor toezicht gaan betalen als bedrijven meer milieu- en gezondheidsproblemen veroorzaken?

Als milieuvervuilende bedrijven zelf flink aan toezicht meebetalen en minder betalen als ze het beter doen, wordt niet alleen de belastingbetalende burger ontzien, maar prikkelt dat hen ook om riskante blootstellingen terug te dringen of zelfs

te voorkomen. Toezichtkosten neerleggen bij de consument zónder de vervuiling terug te schroeven, biedt bedrijven dan geen blijvende ontsnappingsroute, want het verzwakt hun marktpositie, zeker waar concurrenten zich beter gedragen.

Is zo’n toevoeging aan het ‘vervuiler betaalt’-beleid mogelijk zonder de financiële onafhankelijkheid en stabiliteit van het toezicht in gevaar te brengen? Jazeker, want deze bijdragen kunnen gewoon worden toegevoegd aan het geld dat de overheid in toezicht investeert, zonder dat bedrijven hiervoor zeggenschap terugkrijgen. Maar dan moeten die bijdragen natuurlijk níet stilzwijgend afgaan van de toch al krappe overheidsmiddelen om het noodzakelijke toezicht overal deskundig en proactief te kunnen uitvoeren, ook in laag-risico situaties. Het moet gaan om een aanvulling, zodat sneller en zonder tussenkomende politieke besluitvorming kan worden meebewogen met risico-veroorzakend gedrag van bedrijven.

Aansprakelijk stellen

Effectief en stabiel toezicht vereist ook dat de onafhankelijkheid van dat toezicht wettelijk beter wordt verankerd, dat adviseerde de WRR en is ook gevraagd door de Tweede Kamer. Hoe noodzakelijk dat is, blijkt telkens weer, ook omdat de overheid zélf regelmatig veroorzaker is van veiligheids- en gezondheidsrisico’s en het lang voortslepen daarvan. Denk aan de Chroom-6 problematiek en de Groningse aardbevingsschade.

Daarnaast zouden bedrijven vaker (civiel en strafrechtelijk) aansprakelijk gesteld kunnen worden voor onveiligheid, en gezondheids- en omgevingsschade. Ook dat zou hen stimuleren om, zij het met een extra stok achter de deur, meer verantwoordelijkheid te nemen.

Dit alles past bij de brede steun die het beginsel ‘de vervuiler betaalt’ onlangs in het Europees parlement kreeg. Die steun is belangrijk als niet-fossiele buitenboordmotor op weg naar een duurzamer toekomst. Maar deze kan ook zorgen voor een gelijk speelveld voor bedrijven binnen Europa.

Lees ook:
Klimaatbeleid loopt tegen grenzen aan

Met een nieuw klimaatpakket maakt Nederland in een keer de benodigde inhaalslag, zegt het kabinet. Zijn de doelen haalbaar?

Lees ook:
Marjolein Demmers: Kabinet moet er vol voor kiezen om de vervuiler te laten betalen

De directeur van Natuur & Milieu, buigt zich over de nieuwe klimaatplannen. Wat is goed, wat kan beter?