Laat u zich foppen door een persoonlijkheidstest?

Een van de deelnemers vertelde dat ze in zijn bedrijf voor veel geld een Human Resource-programma hadden uitgerold om de persoonlijkheid van de werknemers te testen. U weet wel; met zo'n kleurentest die aangeeft of u meer een blauw (loyaal) of geel (analytisch) type bent.

Ik sprak mijn twijfels uit over het wetenschappelijke nut hiervan en gaf hem het volgende scenario. Stel dat je een blindedarmoperatie moet ondergaan. Wil je dan dat een chirurg op basis van beschikbare medische kennis en jarenlange training jouw blindedarm wegneemt of dat iemand die net een nieuwe operatietechniek heeft verzonnen, die op jou uittest?

Het antwoord lijkt me duidelijk. Dan is het raar dat organisaties niet dezelfde kwaliteitseisen stellen aan vaak peperdure programma's om hun werknemers te testen. Managementprofessor Jeffrey Pfeffer schreef: "Als dokters hun geneeskunde op dezelfde manier doen als organisaties hun management, zouden er veel meer zieke en dode patiënten zijn en veel dokters zouden in de gevangenis belandden."

Drie typen

Het kan ook anders. In de HR-praktijk zijn drie typen psychologische testen te onderscheiden: (1) tests die wetenschappelijk zijn bewezen (bijvoorbeeld de Big Five of HEXACO persoonlijkheid); (2) tests die nog niet zijn bewezen, maar die gebaseerd zijn op solide psychologische kennis (bijvoorbeeld mindfulnesstraining); (3) tests die aantoonbare onzin zijn - bijvoorbeeld omdat ze in strijd zijn met basale psychologische kennis of ernstige technische gebreken hebben.

Neem de Myers-Briggs Type Indicator (MBTI), een veelgebruikt persoonlijkheidsinstrument in organisaties. Deze MBTI gaat uit van een onderverdeling in persoonlijkheidstypen. Ik ben volgens deze test een ENTJ: iemand die extravert, intuïtief, denkend en oordelend is. Mijn collega Adam Grant van Wharton Business School nam de test ooit met een tussenpoos van vijf weken. In de tweede test bleek hij ineens een compleet andere persoonlijkheid te hebben gekregen! Dat overkomt zo'n 60 procent van de mensen die de test opnieuw ondergaan en dat betekent dat deze test onbetrouwbaar is. Ook gaat hij, net als andere populaire programma's zoals Management Drives, Insights of DISC, uit van een verkeerde veronderstelling over persoonlijkheid.

Tal van wetenschappelijke onderzoeken laten zien dat elke belangrijke persoonlijkheidseigenschap, zoals intelligentie, 'normaal' verdeeld is, zoals dat in de statistiek heet. Neem extraversie: je hebt mensen die meer introvert zijn en mensen die meer extravert zijn, maar de meesten zitten ergens in het midden. Er is geen enkel bewijs dat de wereld is ingedeeld in extraverte, intuïtieve, denkende, gevoelsmatige, of analytische typen. Waar komt dan toch die bereidheid onder weldenkende bestuurders vandaan om dergelijke programma's in te kopen?

Allereerst steek ik graag de hand in eigen boezem. Wetenschappers kunnen instrumenten ontwikkelen, maar niet verkopen. Vaak ontbreekt het aan ambitie, kennis of inzicht om de tests in een voor organisaties interessant jasje te gieten. Dan is er de menselijke neiging om te geloven dat vage informatie over hun persoonlijkheid van toepassing is op henzelf. Dit Barnum-effect (genoemd naar de beroemde Amerikaanse circusdirecteur) verklaart de populariteit van bijvoorbeeld horoscopen. In een beroemd psychologisch onderzoek kregen studenten een week na het invullen van een persoonlijkheidstest exact dezelfde uitslag. Toch geloofden de meesten dat die een heel accuraat beeld gaf van hun persoonlijkheid.

Aan het eind van onze workshop gaven we de financieel specialisten een paar tips mee om dit Barnum-effect in hun organisatie te voorkomen. Mocht je op zoek zijn naar een testprogramma voor je organisatie, ga zelf eens via Google Scholar - een database met wetenschappelijke informatie - kijken wat de wetenschappelijke status is van een test of, beter nog, vraag een psychologisch wetenschapper om advies. Als de test niet gecertificeerd is door het Nederlands Instituut van Psychologen, dan vraag je erom gefopt te worden.

Mark van Vugt is hoogleraar evolutionaire psychologie aan de VU en verbonden aan de universiteit van Oxford. Lees hier eerdere artikelen die hij schreef.