Oekraïners laten zien hoe belangrijk het is dat migranten meteen aan de slag mogen gaan, betogen Tesseltje de Lange, hoogleraar migratierecht aan de Radboud Universiteit, en sociaal ondernemer Raphaël Nouwen.
Minister Van Gennip wil statushouders die in een azc wachten op woonruimte aan het werk krijgen door ‘activering’. Mooi, maar waarom zijn deze mensen niet actief?
De oorzaak is dat ze tijdens de asielprocedure volledig gedeactiveerd raken. Eerst willen ze werken, maar mogen ze niet. Dan mag het, maar lukt het niet om te gaan werken. Daarna vergaat de noodzaak om te gaan werken, omdat bij toekenning van de status de bijstand als veilig startalternatief bekend wordt.
Succesvolle Oekraïners
Voordat een vluchteling een verblijfsstatus krijgt, doorloopt hij de asielprocedure. Een doorlooptijd van deze procedure van één tot twee jaar is geen uitzondering. Op basis van cijfers uit het verleden krijgt een meerderheid uiteindelijk een verblijfsvergunning (2021: 73 procent). EU-recht dicteert dat na een wachttijd van negen maanden ook tijdens de asielprocedure gewerkt kan worden. Dat gebeurt nauwelijks.
Het kabinet is met de neus op de feiten gedrukt door de arbeidsmarktsuccessen van Oekraïners. Vluchtelingen uit Oekraïne kunnen twee dagen na aankomst werken, een asielzoeker mag dat niet. Van de Oekraïners is al 46 procent binnen een jaar aan het werk. Van de statushouders slechts 10 procent binnen een jaar. Naar schatting werkt maar 2 procent van de asielzoekers. Niet omdat ze niet willen, maar omdat ze nauwelijks mogen.
Wat de Oekraïense casus laat zien, is wat het effect is van directe toegang tot de arbeidsmarkt. De overheid regelde de toegang, bedrijven hebben zonder tussenkomst van ‘activatieprogramma’s’ mensen aangenomen.
Complexe procedure
Oekraïners verblijven op een andere grond in Nederland, mochten meteen werken en vonden ook direct werk zonder bemiddeling. Met goede voorbeelden uit hun omgeving vinden zij snel hun weg. Ook Oekraïners die dachten niet te kunnen werken vanwege taalproblemen, vonden werk. Voor werkgevers is het aannemen simpel, een UWV-melding is genoeg.
Het contrast met asielzoekers is groot. Zij mogen pas na zes maanden werken. Zij gaan ervan uit dat werken niet lukt. En dat klopt. Voor werkgevers betekent het aannemen van een asielzoeker een complexe UWV-tewerkstellingsvergunningprocedure. Ze nemen dan liever een Oekraïense vluchteling aan.
Het is al jaren bekend dat de regels die asielzoekers deactiveren indruisen tegen Europees recht. Belangrijkste knelpunt is dat asielzoekers maar 24 weken per jaar mogen werken. Naast de tewerkstellingsvergunning is het verkrijgen van een burgerservicenummer lastig, zijn de regels over loonafdracht aan het Coa onduidelijk, worden asielzoekers regelmatig verhuisd, et cetera. Allemaal elementen die daadwerkelijke toegang tot werk belemmeren.
De minister wacht nog steeds nieuw onderzoek af
Er is in werkelijkheid geen sprake van toegang tot de arbeidsmarkt. Ook de landsadvocaat informeerde de Tweede Kamer in 2021 al over de juridisch discutabele 24 weken. Toch wacht de minister nog steeds nieuw onderzoek af. Welke politieke kleur je ook hebt, er is baat bij vroege toegang tot de arbeidsmarkt voor asielzoekers die Nederland opvangt. Werken heeft geen invloed op de toekenningsbeslissing van de verblijfstatus. Ook blijkt uit een vergelijking met België, waar asielzoekers al na vier maanden mogen werken, dat het geen aanzuigende werking heeft. Er is behoefte aan dit arbeidspotentieel, wat Van Gennip in haar brief terecht signaleert.
De voorgenomen activeringsthema’s zijn goed als ondersteuning. Maar het echte verschil zit in echte toegang tot de arbeidsmarkt tijdens de asielprocedure. Eerder werkende vluchtelingen betekent een bijdrage aan de opvangkosten, minder uitkeringsafhankelijkheid, minder sociale uitsluiting en later geen noodzaak tot reactivering met overheidsprogramma’s. Kortom: waar wachten we nog op?
Lees ook:
Oekraïners werken ‘als locomotieven’ bij sterrenrestaurant De Librije, wat verklaart hun succes?
Sterrenrestaurant De Librije in Zwolle is dolblij met de hardwerkende Oekraïense vluchtelingen, die massaal een baan vinden in Nederland. Welke lessen kunnen we trekken uit dit ‘succesverhaal’?
Geef asielzoekers een duwtje in de juiste richting
De oplossing voor de crisis op de arbeidsmarkt vond ik op een literatuurfestival in het asielzoekerscentrum van Grave. Dit mooie plaatsje aan de Waal herbergt een prachtig vormgegeven accommodatie waar asielzoekers in afwachting van het verlossende woord de tijd doden.
