Kinderboek is nooit in beton gegoten

De beweegreden van de Britse uitgever van Roald Dahl om zijn boeken aan te passen was duidelijk. Ook komende generaties kinderen moesten met veel plezier blijven lezen over Matilda en Sjakie en de andere figuren die de schrijver bedacht. Om te voorkomen dat deze boeken uit de gratie zouden raken omdat zijn beschrijving van personages niet meer bij de inzichten van deze tijd zouden passen, had uitgever Puffin besloten de boeken op advies van zogeheten sensitivity readers op vele punten aan te passen. Zo worden woorden als ‘dik’ en ‘lelijk’, vooral bij vrouwen gebruikt, vervangen. De familie van de in 1990 overleden schrijver heeft met deze aanpak ingestemd. Dat het motief van de uitgever niet louter principieel was, is snel duidelijk geworden. Na grote ophef over deze voorgenomen aanpassingen heeft de uitgever nu besloten, ook de ongewijzigde edities te blijven uitbrengen.

Gevoeligheden veranderen

De verontwaardiging is begrijpelijk, maar ook een beetje vreemd. De eerste druk van een boek is nooit in beton gegoten, het aanpassen van boeken aan de tijd kent een lange geschiedenis. Want inderdaad veranderen gevoeligheden van lezers, ook bij kinderen. Inzichten over racisme, antisemitisme of gender veranderen en dat kan betekenen dat die strip of dat lievelingsboek bij nader inzien helemaal niet meer leuk is. Terwijl het verhaal erachter dat juist wel is. Vandaar dat er veel vaker in kinderboeken en strips teksten of beelden aangepast zijn.

Neem de karikaturale tekening van Sjimmie in de vroegere afleveringen van de strip Sjors en Sjimmie. Die is nu niet meer om aan te zien. Vandaar dat de strip in latere versies flink is gemoderniseerd. Sjimmie moest een gewone Surinaamse jongen worden.

Ook Roald Dahl zelf heeft eerder aanpassingen doorgevoerd in zijn boeken, zij het niet van harte en onder druk. Hij stond en staat nog bekend als een man die geregeld antisemitische en racistische uitlatingen deed en daar niet op terugkwam. Critici zagen in zijn beschrijving van heksen een vorm van vrouwenhaat.

Met aanpassen aan de inzichten van nu is niets mis, maar de Britse uitgever Puffin gaat met de nieuwste editie wel ver. Zo zijn caissières bij de supermarkt nu ‘zakenvrouwen’ geworden. Dat soort aanpassingen lijken niet erg in de geest van Roald Dahl zelf te zijn. Al met al geen reden voor grote verontwaardiging, hoogstens voor wenkbrauwfronsen.

Nederlandse uitgevers hebben gezegd dat ze de boeken van Dahl niet zullen aanpassen zoals hun Britse collega gaat doen. Maar mocht de ophef van nu de gevoeligheid van de Nederlandse lezer toch beïnvloeden, kan het goed zijn dat ook in de Nederlandse Sjakie en de chocoladefabriek die arme Caspar Slok, met wie het slecht afloopt, voortaan ‘enorm’ genoemd zal worden in plaats van ‘dik’. Daar is dan niets mis mee. Sommige kinderen en ouders zullen er blij mee zijn.