Kijk niet naar Qatar, maar kijk naar de Fifa

Na de loting is bekend wanneer, waar en tegen welke landen het Nederlands elftal in de eerste ronde van het WK voetbal zal spelen: op 21 november tegen Senegal, op 25 november tegen Ecuador en op 29 november tegen Qatar. Dat zal in Qatar gebeuren – Oranje speelt twee keer in hoofdstad Doha en een keer in Al Khor. Een vorige week aan de KNVB overhandigde petitie om het toernooi te verplaatsen werd 20.000 keer ondertekend. Het protest in Nederland tegen het WK 1978 in Argentinië met zijn toenmalige generaalsregime kreeg twee keer zoveel steun.

De magere respons paste bij de aard van de actie: te laat, kansloos en bovenal oneigenlijk. Verzet tegen het houden van sportevenementen in omstreden landen, en in het verlengde daarvan het voorkomen daarvan, moet komen van de sportbonden. Alleen hun inzet zou hierin effectief kunnen zijn. Maar de verenigde voetbalbonden van de wereld hebben de toewijzing aan Qatar in 2010 laten gebeuren – en met cynisme zij gememoreerd dat ze in de context van toen weinig verweer konden bieden.

Onvermijdelijk in de ontwikkeling van het voetbal

De toewijzing was onvermijdelijk in de ontwikkeling van het voetbal (en de sport), waarin steeds meer oliegeld uit het Midden-Oosten werd gepompt. Het is goed te onderscheiden dat bondscoach Louis van Gaal – die al in de jaren negentig ageerde tegen de groeiende invloed van het geld – daarop doelde toen hij het ‘belachelijk’ noemde dat het WK in Qatar moet worden gehouden. Van Gaal sprak niet over mensenrechten; hij expliceerde zelfs later dat zijn kritiek gericht was geweest op de wereldvoetbalbond Fifa, niet op Qatar.

Met andere bonden bezocht de KNVB Qatar, waar waarschijnlijk enkele duizenden arbeiders bij de bouw van de stadions in de hitte bezweken. De Nederlandse bond rapporteerde dat arbeidsomstandigheden en -voorwaarden zijn verbeterd, en dat er in de besprekingen aandacht was en zal blijven voor vrouwen- en lhbti-rechten. Maar voorzitter Lise Klaveness van de Noorse voetbalbond leverde bij de loting felle kritiek op de mensenrechtensituatie in Qatar en daarmee onverholen op de Fifa.

Prima natuurlijk, maar de juiste verhoudingen moeten wel in het oog worden gehouden, bijvoorbeeld bij de vraag of media dan het WK moeten boycotten. Dat is een oneigenlijke vraag: verslaggevers moeten verslag doen, niet wegblijven. Daarbij mag de illusie niet zijn dat er wezenlijk veel zal veranderen of verbeteren – de geschiedenis heeft afdoende geleerd dat sportevenementen en de aandacht van dien die kracht niet kunnen hebben. De verantwoordelijkheid voor een verantwoorde keuze ligt enkel en alleen bij de Fifa. Precies dat bedoelden Van Gaal en de Noorse Klaveness: kijk niet naar Qatar, maar kijk naar de Fifa, die zich heeft laten verstrikken in de greep van het geld.