Israël is en blijft familie van de kerk

Het jodendom is in al zijn facetten enkele decennia in kerkelijke kringen nogal in de mode geweest. Leerhuizen bloeiden, werk van Chagall werd gebruikt om net verschenen boeken te tooien en sommigen vonden zelfs dat je het Nieuwe Testament ongelezen kon laten.

Toen de staat Israël voor de Zesdaagse Oorlog van juni 1967 nog het imago had van een kwetsbaar en bedreigd land, stond een groot deel van Nederland achter Israël. Op het Amsterdamse openbare gymnasium waar ik op school zat, deelde een Joodse klasgenoot plakpapieren uit met 'Wij staan achter Israël'. Die kleefden we moeiteloos op onze schooltassen.

Dat de leerhuizen tanende zijn, is duidelijk en ook dat Israëlische historici de Palestijnse kwestie inmiddels onder ogen zien. En of je zonder het Nieuwe Testament kan? Sommigen kunnen dat - zelf kan ik me niet voorstellen dat ik die hele wereld van teksten waarmee ik vertrouwd ben, waar ik in en uit leef, zomaar uit mijn ziel zou kunnen gummen.

We hebben geen keus

Toch gaat het me in de tekst van Jan Offringa om geen van deze dingen. Eerder schrik ik van een laag onder zijn liberale visie. Het duurde even voor ik begreep wat me erin stoorde. De toon van zijn betoog is alsof we een keuze hebben tussen wel of geen aandacht voor Israël in kerk en theologie. Die keuze is er niet. We zijn niet zo autonoom als we graag zouden willen zijn.

Je kunt in je gezin van herkomst niet je vader en je moeder afschaffen, ook je broer en zus niet. Je kunt besluiten met ze te breken, maar je kunt je geschiedenis niet ongedaan maken. Israël is de voor-familie van de kerk en helaas, hoeveel last je daarvan ook kunt hebben, je kunt het maar beter onder ogen zien.

Wat me verontrust in Offringa's woorden is de onverstoorbaarheid, het verondersteld autonome en - ik gruw van mijn eigen woorden - de zelfvoldaanheid. Ook de theologie is kennelijk maakbaar in handen van ons soort liberale mensen.

Niet autonoom

Ooit ben ik onder de indruk geraakt van Levinas. Hij leerde me zien hoezeer je als mens niet je eigen leven in de hand hebt en hoezeer je verstoord kunt raken door het gelaat van de ander. Zijn woorden bleven als een vishaak in mijn ziel hangen. De Ander is bij hem de ongenaakbaar lijdende die je, ook als je er geen zin in hebt en de tijd je ontbreekt, stoort in je tevreden gangetje. Dit verstoord raken door degenen die lijden; mij lijkt het nog steeds de kern van geloof en theologie.

Persoonlijk hou ik graag de controle over mijn leven. Verstoord raken in mijn dagelijkse gang vind ik niet leuk. Bedelaars die ik geld moet geven, filmpjes van huilende kinderen in oorlogsgebieden - ik kom er liever niet mee in aanraking, maar tegelijk weet ik dat ik het moet zien en dat het leed van de ander me steeds opnieuw ingepeperd moet worden.

Nee, een aparte Israël-theologie hoeft niet. Het gaat om de onderstroom: het bewustzijn dat Oude Testament, jodendom, de Ander er al waren voordat wij konden bedenken wat we zelf met een theologie willen.

Dat de verbondenheid met Israël vooraan in de kerkorde staat, betekent voor mij dat we geen door ons zelf maakbare theologie hebben, dat we in de kerk niet autonoom zijn. Israël, het jodendom, het Oude Testament, ze zijn er en ruïneren onze zelfvoldaanheid.

Lees ook:

Theologen willen af van speciale positie van Israël binnen PKN

De protestantse kerk is officieel 'onopgeefbaar verbonden met het volk Israël'. Een groep theologen wil daarvan af.

De PKN heeft een bijzondere band met Israël, maar wat betekent dat?

Kerkgangers in Houten hechten aan de band van de Protestantse Kerk in Nederland met Israël, die door een groep liberale protestantse theologen onlangs ter discussie is gesteld.