Is het vertrek van Buruma een teken dat #MeToo is ontspoord? Integendeel

Ian Buruma heeft ontslag genomen. Onze man in New York, de Nederlander die het Engelse taalgebied veroverde met doordachte boeken over Japan, zijn familiegeschiedenis, en de moord op Theo van Gogh, winnaar van de Erasmusprijs, zag zich vorige week als hoofdredacteur van literair tijdschrift The New York Review of Books gedwongen te vertrekken.

Buruma was in opspraak geraakt door het plaatsen van een essay van Jian Ghomeshi. Deze Canadese ex-radio-DJ schreef over hoe hij zijn baan en vrienden verloor nadat een aantal vrouwen hem had beschuldigd van seksueel geweld. Hij bood zijn excuses aan.

Ghomeshi's betoog leek een waardevolle nuance in het felle #MeToo-debat. Toch kreeg Buruma de volle laag in de Amerikaanse pers en online, en moest opstappen. Dat was, zei hij in Vrij Nederland, 'capitulatie voor intimidatie in de sociale media en door de universiteitspers'. Die hadden #MeToo hoger aangeslagen dan het vrije woord.

Ghomeshi's stuk was net iets té genuanceerd. Had Buruma eerst even gegoogled, dan was hij erachter gekomen dat 'een aantal vrouwen' meer dan 20 vrouwen betrof. Ghomeshi noemde twee beschuldigingen van aanranding, het waren er zeven (slaan en verwurgen tijdens seks). Hij noemde wel een schikking, maar niet dat hij de vrouw - zijn collega - drie jaar lang seksueel had geïntimideerd. Ex-geliefdes die buiten de rechtszaal over veel grovere gewelddaden vertelden, leek hij af te doen als roddelaarsters.

Journalistieke nalatigheid

Toen Buruma daarop gewezen werd, groef hij zijn eigen graf nog wat dieper: hij beweerde dat feiten hier irrelevant waren. Het ging hem om Ghomeshi's gevoelens van uitsluiting en berouw. Bovendien, hij was wegens gebrek aan bewijs toch vrijgesproken? In zo'n zaak is de ware toedracht toch niet te achterhalen, zei hij, en wat hem betrof deed het er niet toe. "Wat hij precies gedaan heeft, geen idee, en ik ga daar ook niet over." Dat deed Buruma de das om.

Na het nieuws van zijn vertrek raakte ik online in gesprek met Amerikaanse collega-schrijvers. Enkelen jubelden, anderen waarschuwden voor een ontsporing van #MeToo. 'Patriarchaat!' 'Monddood!'

Die grote woorden hinderden me. Dit ging puur om journalistieke nalatigheid, zei ik streng. Een redacteur hoort feiten te checken en daarnaast, bij dit soort zelfonderzoek, aan te dringen op emotionele oprechtheid van de schrijver. Had Buruma dat gedaan, dan had Ghomeshi's stuk best interessant kunnen zijn.

Een vriend van Buruma zei te vrezen voor het onderdrukkende effect op de persvrijheid. Buruma heeft altijd een streng moreel kompas gehad, merkte hij op. Als zo iemand al niet over #MeToo mocht publiceren, dan dreigde alle mannen het zwijgen opgelegd te worden.

Over dat kompas gaf ik hem gelijk. Buruma heeft ook zijn best gedaan om zijn tijdschrift in goede banen te leiden onder Trump. Maar dit geval stond volgens mij echt los van alle paniek in de VS over vrijheid van meningsuiting.

Buruma had dit verhaal iets te graag willen vertellen en, in weerwil van alle procedures, maar één redacteur, een man, gevraagd het stuk mee te beoordelen. De vrouwen had hij gepasseerd. Redactionele onervarenheid, zei ik. Moesten we er meer aan ophangen? We kwamen er niet uit.

Schavot van de sociale media

Buruma leek in elk geval weinig verstand te hebben van de discussie waarin hij beland was. In Vrij Nederland verdedigde hij zijn besluit. Ghomeshi was door de rechtbank onschuldig verklaard, herhaalde hij. "Het is absoluut niet zo dat ik geen mededogen heb met vrouwen die slecht worden behandeld of zelfs mishandeld. Maar ik wil óók weten: wat gebeurt er met je op het schavot van de sociale media? Dat verhaal was nog niet verteld."

Hoezo? Dat verhaal is zo vaak verteld, door vrouwen die online zijn beledigd en bedreigd. Vorig jaar schreef de bekende Cambridge-classica Mary Beard er een boeiend boekje over, 'Vrouwen en macht'. Letter&Geest interviewde haar erover, maar het werd door Buruma's blad helaas niet besproken.

Met Buruma's eerste punt is ook van alles mis. Vanaf het begin was het doel van #MeToo praten over ervaringen en belevingen van slachtoffers en zo de ware toedracht van seksuele intimidatie en (machts-) misbruik boven tafel krijgen. Dat iemand juridisch vrijgesproken wordt, zegt weinig. Getuigen zijn er zelden, de verdachte ontkent en er valt niets te bewijzen.

Om te zien hoe een dader zijn slachtoffers het zwijgen oplegt, hoef je alleen naar de president te kijken. In 'Fear' ('Angst') schrijft Bob Woodward Trump het volgende advies toe: 'Ontkennen, ontkennen, ontkennen en uithalen naar die vrouwen. Hard uithalen. Blijven ontkennen wat ze over je zeggen. Niks toegeven."

Als Nederlander kun je je weinig voorstellen van het maatschappelijk effect van een president die in leugens zwemt als een snoek, loerend in troebel water. Het maakt burgers boos, verongelijkt, achterdochtig. Als je van alle nieuws een mening maakt, zoals Trump dat doet, gaat de pers langzaam kopje onder in de 'opinievrijheid'. Zoals Thomas de Veen van NRC opmerkte: zo'n essay als dat van Ghomeshi "is in de praktijk bijna een vrijbrief om het gebeurde naar je hand te zetten. Want 'jouw versie'".

Aan meningen geen gebrek in Amerika, aan houvast wel.

Slechte timing speelt natuurlijk ook mee in Buruma's val. Als schrijver staat hij bekend als iemand die sterke emoties en felle standpunten liever uit de weg gaat. Voor zo'n evenwichtige, verstandige Nederlander is het moeilijk te bevatten wat een kruitvat de Amerikaanse samenleving nu is.

Rechten staan in de VS onder druk. Als vrouwen daar 'hysterisch' lijken, dan komt dat doordat ze zich schrap zetten tegen wat (en wie) er op hen afkomt. Zoals de kandidaat voor het Hooggerechtshof Kavanaugh. Zijn jeugdzondes worden nu publiek opdat zijn vrouwonvriendelijke juridische opvattingen hem in de Senaat de nominatie kosten. De Democraten brengen #MeToo in stelling als laatste redmiddel tegen het institutionele seksisme.

Heel links Amerika (jong en vrouw) is op oorlogspad. Heel rechts Amerika (oud en man) ook. En dat tast ieders beoordelingsvermogen aan. Dat van Buruma die sussend tussenbeide wilde komen en zo de polarisatie vergrootte. Maar ook het mijne: ik steun de Democraten in hun strategisch gebruik van #MeToo, al is dat ongeoorloofd.

Nee, besloot ik, Buruma's ontslag is toch niet los te zien van grotere kwesties van politiek, volkswoede en het vrije woord. Maar het is evenmin een aantasting van het vrije woord. Integendeel, dat hou je in stand met helderheid en feiten. Het linkse verlangen naar openheid heeft wel iets puriteins, maar in Trumpiaanse tijden, met alle hersenspoeling van dien, snak ik naar waarheden. Rot dan maar op met je zoveelste tegendraadse mening.

Schrijfster Julie Phillips (VS, 1965) woont in Nederland. Voor Trouw recenseert ze Amerikaanse literatuur.

Lees ook:

Schrijver Ian Buruma ziet culturen veranderen, 'De wereld die is geschapen in 1945 is afgebrokkeld'

Ian Buruma beschrijft in ‘Tokio mon amour’ zijn jonge jaren in de Japanse hoofdstad. Zijn boek gaat over veranderende identiteiten en culturen. ‘De angsten en taboes uit de Tweede Wereldoorlog zijn nu overal verdwenen.’ Een interview.

Ian Buruma wordt gestraft omdat hij een ander geluid liet horen in het #metoo-debat

Politieke correctheid kan de diversiteit in het publieke debat ondermijnen. En dat is een zeer onwenselijke ontwikkeling, betogen Gerben Bakker en Gert Jan Geling, beiden docent aan de Haagse Hogeschool.