In onze beschaafde wereld is het moeilijk voor te stellen hoe wreed onze voorouders waren

Het lag jarenlang op zijn plank in de kast. Tussen tientallen oude boeken over de Franse revolutie die ik bijna veertig jaar geleden begon te verzamelen. Ik sloeg het boek open dat door de jaren en de luchtvochtigheid was bevlekt. Het bleek in 1796 gedrukt in het Zwitserse Neuchâtel.

Eigenlijk was deze ‘Éloge historique et funèbre de Louis XVI’ al in 1793 gedeeltelijk gedrukt, midden in de Terreur-periode, het schrikbewind van Robespierre die het leven aan honderdduizenden mensen had gekost. De Franse drukker vond het toen te gevaarlijk om deze ‘historische lofrede’ voor de geguillotineerde koning uit te brengen en besloot de al gedrukte pagina’s te verbranden. De auteur, een zekere Montjoie, week met manuscript en al naar Neuchâtel uit en liet het boek drie jaar later drukken.

Afgelopen zondag was ik bezig in mijn verzameling een boek te zoeken dat de executie van de Franse koning zou beschrijven. Bij de (waarschijnlijk) monarchist Galart de Monjoie vond ik ook een precieze beschrijving van de houding van het publiek rond het schavot nadat het hoofd van Lodewijk door beul Sanson aan het uitzinnige volk was getoond. Hier volgt een eigen vertaling: ‘Men rent naar het schavot. Soldaten deppen hun wapens in het bloed dat gutst. Een enkeling dompelt zijn handen erin. Anderen kleuren hun kleren ermee. Nog anderen kiezen ervoor elkaar hun gezicht met bloed te bevlekken. Ruige vreugdekreten weerklinken. Rond het altaar waar het slachtoffer is bezweken wordt een barbaarse dans ingezet’.

In onze min of meer beschaafde wereld van nu, waar zelfs de doodstraf niet meer bestaat, is het moeilijk zich voor te stellen hoe wreed, primitief, sadistisch en zonder empathie onze voorouders kunnen zijn geweest. Net tweehonderd jaar geleden.

Met de ogen van nu

Ik las deze passage met de ogen van nu terwijl we ons midden in een stormachtige discussie bevinden over herlezing van het verleden. U weet wel: slavernij, VOC, J.P. Coen en het ‘nootmuskaat-eiland’ Banda. Maar die barbaarse taferelen rond een onschuldige koning en zijn vrouw zijn een van de stichtende evenementen van de huidige Franse republiek. En je kunt geen Franse tv-zenders kijken zonder dat dagelijks een meute politici je met de Republiek en haar geadoreerde waarden om de oren slaat. Een monsterlijke republiek die rivieren van bloed heeft doen vloeien, en angst, dood en verderf heeft gezaaid. Die in de Vendée een genocide op medeburgers heeft gepleegd. Terwijl de oorlogen, door diezelfde revolutie geïnitieerd, tot 1815 twee miljoen Franse levens hebben gekost.

En denk niet dat dit alleen een Frans onderonsje is. Die vrijheid en die gelijkheid waarop we ons in Europa beroepen, de vrijheid van meningsuiting, de vooruitstrevendheid, de rechten van de mens, zijn allemaal vruchten van die afschrikwekkende revolutie. Ideeën en beginselen die door een ongekende onverdraagzaamheid en onvrijheid, gewelddadige dogma’s en dodelijke doctrines, meer dan twee eeuwen geleden zijn gezaaid en vetgemest. Hoe moeten we anno nu daar tegenaan kijken? Ja, het is ingewikkeld.

Lees hier meer columns van Sylvain Ephimenco