Huur alleen nog zzp’ers in bij ziek en piek

De zzp-psychiater: veel te duur, maar onmisbaar, aldus de kop van een artikel in Trouw van 8 februari. Uit het stuk blijkt dat zzp-psychiaters hoge tarieven kunnen vragen, en dat die door de instellingen betaald worden omdat er een tekort aan psychiaters is. Dat leidt niet alleen tot extra kosten voor de (door de samenleving als geheel) betaalde zorg: het leidt ook tot een extra belasting van de psychiaters in loondienst. Niet alleen verdienen zij veel minder dan de zzp-psychiaters: vooral zij moeten de avond- en nachtdiensten draaien, omdat de zzp-psychiaters daartoe niet verplicht kunnen worden.

Dit bericht doet denken aan een bijdrage in Trouw (29 augustus 2018, ‘Vrije ondernemers voor de klas’) over zzp’ers in het onderwijs. De zzp’ers in kwestie lieten zich inhuren voor hoge tarieven, zo vanaf april ieder jaar. Zij konden dan zelf lekker lang op wintersport. Het freelancewerk duurde tot aan de zomer, maar aan de rapportvergadering en andere vormen van corvee deden ze niet mee: dat lieten zij over aan hun collega’s in vaste dienst. Dat ook scholen op deze basis zzp’ers inschakelden had te maken met een tekort aan vaste krachten: de scholen moesten dus wel, zo was te lezen.

Zowel in de geestelijke gezondheidszorg als in het onderwijs leidt het op deze manier inschakelen van zzp’ers niet alleen tot hogere dan noodzakelijke kosten en tot extra werkbelasting voor collega’s, maar ook tot een vermindering van kwaliteit: het is voor een patiënt niet prettig steeds een andere psychiater te zien, evenmin als het voor leerlingen fijn is om te veel verschillende docenten te hebben.

Weerbarstig

Trouw constateert op 8 februari 2019 met een enkel zinnetje: ‘Waar schaarste heerst, stijgen de prijzen – het is een simpele formule’. Maar dat betekent niet dat een overheid niet zou kunnen ingrijpen.

De problematiek rondom zzp en de kwalificatie van de arbeidsovereenkomst is weerbarstig. Er is niet een simpele oplossing voor. Dat heeft ermee te maken dat er verschillende beginselen aan de orde zijn, zoals het recht op bescherming (wat ervoor pleit menig contract aan te merken als een arbeidsovereenkomst) tegenover de vrijheid van het ondernemerschap (wat ook een door het Europees Handvest beschermd begrip is).

Wat het vinden van oplossingen ook lastig maakt, is dat de huidige groep van zzp’ers enorm divers is, en de wensen en belangen van hen daarmee ook sterk uiteenlopen. Er werken tienduizenden zzp’ers voor particulieren die minder dan 10 euro per uur verdienen (SEO Economisch Onderzoek, Karakteristieken en tarieven zzp’ers, 2018): daar is niet goed van te leven. Er zijn ook tienduizenden zzp’ers die voor bedrijven werken en werk verrichten dat van oudsher door werknemers werd verricht. De bouw is een goed voorbeeld, maar het gebeurt ook met allerlei werk in de zorgsector.

Niet alleen de financiële situatie van de ruim miljoen zzp’ers loopt enorm uiteen: ook de motieven van hen om zzp’ er te worden. Die motieven variëren van de wens naar ondernemerschap en de behoefte aan flexibiliteit en het kunnen afstemmen van werk en privé, tot het alleen als zzp’er aan de slag kunnen komen.

Niet alleen zzp’ers streven hun eigenbelang na door, in tijden van economische voorspoed, hoge tarieven te vragen. Ook bedrijven zetten hun eigen belang voorop, door met het oog op kostenbesparing zzp’ers in te schakelen in plaats van werknemers op basis van een arbeidsovereenkomst. Dat kan ook leiden tot ongewenste gevolgen. Zzp’ers zijn niet verzekerd tegen ziekte en werkloosheid, en ze zijn als uitgangspunt wel aansprakelijk voor schade die ze veroorzaken. Wanneer ze op stukloon worden betaald, zoals bijvoorbeeld bij de Uber-chauffeurs het geval is, kan dat ertoe leiden dat de noodzakelijke voorzichtigheid niet in acht wordt genomen, met mogelijk verkeersongevallen van dien.

Onnodig grote schil

Een manier om deze impasse te doorbreken is dat vakbonden en bedrijven (organisaties) met elkaar afspreken reguliere vormen van werk niet meer op zzp-basis, maar slechts op basis van een arbeidsovereenkomst te laten verrichten. Instellingen van geestelijke gezondheidszorg of scholen huren dan voor hun reguliere werkzaamheden geen zzp’ers meer in: dat is de onderlinge afspraak. Voor de extreme vorm van piek en ziek kan dat anders liggen, maar niet voor reguliere werkzaamheden. Tegelijkertijd spreken bedrijven af niet een onnodig grote schil van flexkrachten aan te houden, maar zoveel mogelijk gebruik te maken van vaste, en als het echt nodig is tijdelijke, arbeidsovereenkomsten.

De zzp-psychiaters en zzp-docenten raken dan wellicht hun huidige hoge inkomsten kwijt, maar dat is dan mede ten behoeve van hun collega’s en de samenleving. Dat heet solidariteit.

Bedrijven moeten ook niet naar een te extreme vorm van kostenreductie streven. Dat is sociaal beleid.

Een overgangsperiode zou zzp’ers in staat moeten stellen zich op de wijzigingen voor te bereiden. Ten slotte moet ook de overheid een bijdrage leveren, door te zorgen voor regelgeving die zowel rekening houdt met de behoefte aan bescherming als met die aan vrijheid. Het regeerakkoord doet daartoe een poging, maar de uitwerking daarvan valt niet mee. De sociale partners, vakbonden en werkgevers, hoeven daarom niet per se te wachten op de overheid.

Lees ook:

De zzp-psychiater: veel te duur, maar onmisbaar

Door de nijpende personeelstekorten in de ggz zijn instellingen aangewezen op de inhuur van duurbetaalde zzp-psychiaters die bepaalde diensten weigeren en hoge tarieven vragen. ‘Je hebt ze alleen keihard nodig.’

ACM staat open voor een onderzoek naar minimumtarieven voor kwetsbare zzp’ers

Toezichthouder Autoriteit Consument en Markt (ACM) is bereid onderzoek te doen naar minimumtarieven voor zzp’ers aan de onderkant van de arbeidsmarkt.