OmbudsmanEdwin Kreulen
Hoe onschuldig is de Oekraïense militair?
Een dubieuze oorlogsheld siert het uniform van een afgebeelde militair. Let Trouw wel op Oekraïense Nazi-sympathie?
De kwestie
Het liveblog van de redactie over de oorlog in Oekraïne laat op 6 juni een foto zien van een Oekraïense vrouwelijke militair. Ze zit in gevechtstenue maar lijkt pauze te hebben, ze aait een kat die bij haar op schoot is gesprongen. ‘Oekraïense militairen in de buurt van Loegansk’, meldt het bijschrift. De foto illustreert een nieuwsbericht van die dag over de Oekraïense president Zelenski die erop vertrouwt dat zijn land kan toetreden tot de EU. De foto haalt de volgende ochtend niet de krant. Het liveblog is inmiddels ververst en dit artikel en de foto (die hieronder is weergegeven) zijn daar niet meer te vinden.
De standpunten
Een lezer merkt op dat op de mouw van de militair de naam en een portret van ‘Bandera’ is te zien. Stepan Bandera was een Oekraïense politicus die aan het begin van de Tweede Wereldoorlog collaboreerde met de nazi’s. De lezer haalt de wikipediapagina over Bandera erbij, waarop staat dat de nationalistische partij van Bandera betrokken was bij etnische zuiveringen.
De foto geeft volgens de lezer een verkeerd beeld van deze ogenschijnlijke vriendelijke militair met een kat op schoot. De redactie heeft volgens hem geen oog voor nazi-sympathieën bij Oekraïeners. Zo wordt over het beruchte Azovbataljon, dat lang stand hield tegen de Russen in Marioepol, gezegd dat deze strijders nazi-sympathiëen hebben. De lezer heeft de indruk dat de redactie dit afdoet als propaganda van de Russen. Waar hij dat heeft gelezen, licht hij niet nader toe.
De correspondent in Oekraïne kan zich voorstellen dat het embleem vragen oproept. Bandera had in het begin van de Tweede Wereldoorlog inderdaad zijn hoop op de nazi’s gevestigd: maar dan in zijn strijd tegen Stalin, die in Oekraïne op dat moment als een veel groter gevaar werd gezien dan Hitler. Bandera kwam bedrogen uit en verdween zelf in een Duits concentratiekamp. Hij staat vooral voor sommige West-Oekraïeners nog steeds voor onafhankelijkheid. En ook al is hij dus zeker omstreden, zijn naam op haar uniform hoeft niet te betekenen dat de militair nazi-sympathieën heeft. “Omstreden symbolen worden door militairen van beide kanten gedragen.”
De correspondent heeft overigens al acht jaar geleden de doopceel van Bandera in de krant gelicht, met deze zelfde boodschap. In maart dit jaar verscheen een portret van het Azov-bataljon, dat overigens volgens de correspondent niet direct met Bandera sympathiseert omdat het bataljon juist uit het oosten van het land komt. In dit portret staat dat het bataljon inderdaad fanatiek-nationalistische wortels heeft en wel vaker als extreem-rechts wordt gezien, door de achtergrond van de commandant en door gebruik van het symbool van de wolfsangel, ook populair destijds bij de Duitse SS.
In april wordt in de krant gemeld dat volgens onderzoek 15 procent van de 2800 Azov-strijders extreem-nationalistische sympathieën zou hebben. De correspondent waarschuwt ervoor dat een deel van de ‘feiten’ over het Azov-bataljon inderdaad deel kan uitmaken van Russische propaganda.
De fotoredacteur die deze dag dienst had, was niet degene die de foto uitkoos. Hij is wel van een erkend persbureau, noteert ze. Dat is vermoedelijk ook een van de redenen dat de foto werd geplaatst, zegt de chef digitaal achteraf. In het bijschrift wordt gesproken over een serviceman (hier: militair) en er staat niets over mogelijke nazi-sympathie. De foto werd eind april gemaakt en is geselecteerd om het liveblog te illustreren. Ook de dienstdoend online-redacteur zag er destijds geen propaganda in, en nu evenmin.
Het oordeel
In een oorlog als deze is van beide kanten sprake van propaganda. Hoe wijdverspreid zijn nazistische sympathieën in Oekraïne? Wat hier in Nederland wordt gezien als steun aan nazi-Duitsland, heeft in Oekraïne een andere betekenis. Helemaal te vermijden zijn deze symbolen niet, zeker als er snel een beeld bij een liveblog moet worden gezocht. Op dat moment is het ondoenlijk om het hele uniform aan een inspectie te onderwerpen, en het zou ook jammer zijn wanneer dit beeld niet geselecteerd zou kunnen worden, het geeft toch een deel van de realiteit aan. Inclusief de waardering voor de omstreden nationalist uit het verleden. Op andere momenten moet de redactie die waardering blijven onderzoeken en uitleggen, zoals dat eerder ook werd gedaan. Geef context, ook aan zaken die een detail lijken, zoals een naam op een uniform.
Edwin Kreulen schrijft wekelijks een column als ombudsman van Trouw. Eerdere afleveringen vindt u hier. Wilt u hem een kwestie voorleggen? Mail dan naar ombudsman@trouw.nl.
