Volgens de rechter móet het ministerie de Sywert-documenten vrijgeven. Maar het ministerie betaalt liever een dwangsom dan naar de rechter te luisteren.
Vorige week werd bekend dat het ministerie van VWS weigert een rechterlijke uitspraak na te komen, die bepaalt dat het ministerie documenten inzake de Sywert-deals openbaar maakt. Het ministerie heeft het hoger beroep op het laatste moment ingetrokken en betaalt liever de dwangsommen van 15.000 euro dan naar de rechter te luisteren.
Ik ga er vanuit dat dit besluit is genomen op het niveau van minister Conny Helder. Maar kernidee van de rechtsstaat is juist dat ook die minister gebonden is aan het recht en uitspraken van de onafhankelijke rechter moet uitvoeren, ook zonder stok achter de deur in de vorm van dwangsommen. Deze discussie speelt overigens al decennia: moeten dwangmaatregelen in de wetgeving ervoor zorgen dat de uitvoerende macht zich aan de eigen wetgeving houdt?
De Wet Dwangsom
Kennelijk dacht de wetgever dat de uitvoerende macht zich aan de wet zou houden. Dat bleek een verkeerde veronderstelling. Uit de diverse wetsevaluaties van de Algemene wet bestuursrecht (ingevoerd in 1994) bleek voortdurend dat de uitvoerende macht zich niet hield aan de wettelijke beslistermijnen. Dat kwam, cynisch gezegd, omdat er nauwelijks sancties op volgden. Iets ‘positiever’ geduid: vanwege capaciteitsproblemen bij de uitvoerende macht. De Wet Dwangsom werd ingevoerd, zodat de uitvoerende macht dwangsommen op konden worden gelegd bij te laat beslissen op een aanvraag of bezwaarschrift.
Dankzij de Algemene wet bestuursrecht kan de bestuursrechter de uitvoerende macht ook dwangsommen opleggen om een rechterlijke uitspraak na te komen. Dat blijkt geen overbodige luxe. Zulke dwangsommen zijn aan de orde van de dag. In eigenlijk alle gevallen spelen capaciteitsproblemen, zoals bij de IND. Op zich ernstig genoeg. Maar bij de openbaarheid van documenten over de Sywert-deals speelt een substantiëler probleem.
Vrijdag beriepen de ministers Helder en Kuipers zich in een brief op capaciteitsproblemen. Maar de proceshouding van het ministerie doet vermoeden dat het gaat om bewuste calculatie. Immers, het maakt gebruik van verzet in plaats van hoger beroep. Het trekt een procedure, die maandenlang duurt, vlak voor de zitting in.
De brief roept vooral vragen op. Kennelijk betaalt het ministerie liever de dwangsommen dan te voldoen aan de rechterlijke uitspraak. Hiermee lijkt de rechtsstaat in het geding te zijn.
Gerrit Dijkstra
Universiteit Leiden, Instituut Bestuurskunde
Lees ook:
Ministerie van VWS blijft weigeren app-verkeer vrij te geven over mondkapjesdeal
Het ministerie van VWS blijft weigeren de stukken, het whatsapp-verkeer en de sms’jes vrij te geven over de mondkapjesdeal in 2020 met Sywert van Lienden.
