'Het touwtje uit de brievenbus is dubbelzinnig'

In werkelijkheid deed niemand dat ooit. Daarvoor was de eerbied voor andermans have en goed te groot, net als de schroom voor het betreden van elkaars intimiteit. Wat achter de voordeur gebeurde ging alleen degenen aan die daar woonden, ten goede of ten kwade.

Wie het touwtje wel gebruikten waren de kinderen. Voor hen was, als ik mag afgaan op mijn eigen herinneringen, dat touwtje bedoeld. Kwamen zij thuis en zat daar niemand op hen te wachten, dan stonden ze niet voor een dichte deur. Eén ruk aan het touwtje en binnen was je.

Onverwacht kantelt daar het door Terlouw opgeroepen symbool negentig graden. Want zo'n vreselijk positief teken was zo'n touwtje niet. Scherp staat me nog een artikel voor ogen in de bijlage Letter en Geest van deze krant, waar ik toen redacteur van was. De kop luidde: 'Jan kwam thuis om een boterham te halen'. Mijn mede-redacteur Jaffe Vink hield van dat soort volksliedjes-koppen. De daaropvolgende zin 'Vader was niet thuis, moeder was niet thuis' dacht iedereen er vanzelf bij.

Achterhaald maatschappijbeeld

Het stuk sprak zorgelijk over kinderen die het na schooltijd een flink stuk van de middag alléén moeten redden. Beide ouders aan het werk, niemand die hen opwacht - en dan ligt vereenzaming of kattenkwaad al snel op de loer. Als illustratie stond groot op de pagina een foto van een brievenbus, met daaruit dat - in het licht van dat artikel plotseling vermaledijde - touwtje.

Een kleinkind van Terlouw zelf verbond er in een brief in de Volkskrant een heel andere conclusie aan. Het touwtje kon veilig uit de brievenbus bungelen, omdat moeder toch wel thuis was, zo schreef ze. Voor insluipers en dieven geen gevaar, en van veel sociaal vertrouwen getuigde dat touwtje ook al niet. Wel van een achterhaald maatschappijbeeld waarin vrouwen met kinderen nog niet geacht werden te werken. Zo las de kleindochter van Terlouw haar opa ('warme onderbuikgevoelens') de les.

Van dergelijke gevoelens kan zíj in ieder geval niet beticht worden. Afgaand op haar leeftijd moet ze op vrijwel hetzelfde moment geboren zijn als waarop Letter&Geest met zijn touwtjesartikel aan zijn eigen onderbuik lucht gaf. In een tijd dus waarin vrouwen al lang niet meer automatisch ophielden met werken wanneer het eerste kind zich aandiende, maar de schaduwzijde van de verandering zichtbaar begon te worden.

Dubbelzinnig symbool

Het kwade niet benoemen uit eerbiediging van het goede is een ondeugd die de generatie van de jaren '60 en '70 gretig wordt verweten. Intussen wordt ze door jongere cohorten kennelijk vrolijk voortgezet. Wie naar grotere maatschappelijke cohesie en vertrouwen terugverlangt, zo denkt de kleindochter, moet vrouwen wel opnieuw aan het aanrecht willen binden. Ik heb wel eens integerder vormen van kritiek gehoord. En logischer gedachtengangen ook. Want waarom zou je überhaupt in de weer gaan met truukjes om deuren te openen wanneer er tóch wel iemand thuis is dat voor je te doen?

Ja, het touwtje van Terlouw is een dubbelzinnig symbool - zij het om andere redenen dan zijn kleindochter wil. Het staat voor maatschappelijk vertrouwen maar het staat ook voor de problemen die ontstaan wanneer de vanzelfsprekendheden van de samenleving veranderen.

Je kunt dat laatste toejuichen zonder de schaduwkanten te verdoezelen. Veranderingen zijn nu eenmaal vrijwel altijd ambigu. Ze verlopen zelden zonder slag of stoot en het kost tijd om de tegenkanten ervan te zien, en nóg meer tijd om daar een oplossing voor te vinden. Of die, zo'n vijfentwintig jaar later, intussen gevonden is weet ik niet. Wel dat een tweeslachtig verschijnsel, het bungelende touwtje uit de brievenbus, daar een des te passender zinnebeeld van is.