Het parlement moet zichzelf opnieuw gaan uitvinden

Informateur Tjeenk Willink stak zijn ambities deze week niet onder stoelen of banken. Hij vindt al ­decennialang dat er meer tegenmacht moet zijn om ons democratisch stelsel te versterken. Maar zijn adviezen werden jarenlang door wisselende coalities vriendelijk terzijde geschoven. De politieke consensus was dat kabinetsvorming alleen succesvol kan zijn als er onderling tot in detail afspraken worden gemaakt. En dat leidt als vanzelf tot een dichtgetimmerd regeerakkoord, waaraan de oppositie vier jaar lang nauwelijks iets kan veranderen.

Voor vrijwel alle Kamerleden geldt dat ze bij hun aantreden de ambitie hebben iets van hun idealen in het parlement te verwezenlijken. De realiteit is dat ze met de huidige bestuursstijl niet veel met die ambities kunnen. Een oppositie-Kamerlid kan alleen iets bereiken als tenminste één coalitiepartij ermee instemt. En een Kamerlid van de coalitie voelt zich al snel stemvee, omdat het regeerakkoord als een keurslijf voelt.

Een ‘rampje’, dat nodig is om daadwerkelijk iets te veranderen

Het was ook daarom een verhelderend inkijkje dat demissionair minister Kajsa Ollongren, per ongeluk, gaf in de wijze waarop de verkenners van VVD en D66 aan het werk waren gegaan. Meteen werd duidelijk hoever de arm kan reiken van partijen die de macht een paar jaar in handen hebben. Ze waren zelfs al bezig met het onschadelijk maken van een lastig Kamerlid, ook al hadden ze hier later in het debat geen herinnering meer aan.

Tjeenk Willink noemt dit typisch een ‘rampje’, dat nodig is om daadwerkelijk iets te veranderen. De informateur proeft dat er verandering in de lucht hangt. Het parlement is nog niet eerder zo genegen geweest om de bestuurscultuur te wijzigen. Daarom pleit de informateur direct voor een regeerakkoord op hoofdlijnen. Er is daarnaast meer transparantie nodig, erkent hij, maar dat begrip moet niet worden verward met alles in de openbaarheid doen. Daar is niemand mee gebaat.

Voor de Tweede Kamer biedt een kleiner regeer­akkoord voordelen, omdat er meer ruimte komt een eigen onderwerp te agenderen. Maar daarmee is de bestuursstijl nog niet veranderd. D66 heeft hierover wel concrete ideeën, evenals Omtzigt van het CDA en Baudet van FvD.

Meer dualisme zal vooral veel vragen van regeringspartijen, die hun stijl van opereren moeten wijzigen. Het betekent minder coalitieoverleg, niet vooraf al met kabinet en coalitiepartijen bepalen hoe er wordt gestemd en ook samenwerken met de oppositie.

Als partijen deze handschoen van Tjeenk Willink oppakken, dan gaat het parlement zijn eigen rol opnieuw uitvinden. Dat is de rol van medewetgever, van controleur van de macht en van toezichthouder op de effecten van beleid voor burgers. Het parlement wacht een zware taak.