Het juiste papiertje telt te zwaar bij goede banen

Moet je hoger opgeleid zijn om voor de overheid te mogen werken? De nieuwe Democratische gouverneur van de staat Pennsylvania, Josh Shapiro, meent dat dit niet nodig is. Hij besloot dat voor ruim 92 procent van de vacatures bij de staatsoverheid niet meer de eis van een ‘college degree’ (hbo of universiteit) mag gelden. En voor de overige functies gaat hij onderzoeken of een hogere opleiding nog wel nodig is. Hiermee oogstte hij zowel in linkse als rechtse kringen waardering.

Shapiro sluit hiermee aan bij een bredere ontwikkeling in de VS. Het bedrijfsleven, politici en in toenemende mate academische bestuurders vragen zich af in hoeverre een diploma van een hogere opleiding een voorwaarde moet zijn om iemand een baan te gunnen. Deze vraag zou ook in Nederland gesteld kunnen worden, want dit land is een echte diplomamaatschappij. Zonder diploma geen goede baan. Je wordt als sollicitant niet eens in overweging genomen als je niet het juiste papiertje bezit.

Een week geleden zei een schoolleider uit Almere in deze krant dat hij geen behoefte heeft aan enthousiastelingen die met ervaring maar zonder diploma voor de klas willen staan. Hij kiest ervoor om liever vier dagen les te geven en de leerlingen een dag thuis te laten met huiswerk. Ik vraag me af of dit wel handig is.

Er zijn meerdere redenen waarom we van onze fixatie op diploma’s af moeten. De eerste is domweg dat de wal het schip keert. De structurele arbeidskrapte heeft in de VS al geleid tot versoepeling van de functie-eisen voor een baan. Dat bleek uit een rapport dat afgelopen week werd gepubliceerd. Je krijgt nooit de benodigde kandidaten voor vacatures als je blijft vasthouden aan onwrikbare normen.

Een diploma is soms niet het belangrijkste

Dat dit in Nederland toch vaak gebeurt, heeft tot gevolg dat er veel onvervulde vacatures zijn in bijvoorbeeld de zorg en het onderwijs. Hulpbehoevenden en kinderen krijgen zo niet altijd de zorg en aandacht die ze nodig hebben. Het is beter om dan over te stappen op een ander opleidingsmodel, waarbij je zonder diploma kunt instromen en op de werkvloer wordt getraind. De personeelskrapte zal nog wel even aanhouden, omdat er ook de komende jaren meer banen dan werknemers zijn.

Maar een ander argument vind ik nog veel meer steekhoudend. Want een opleiding of diploma is soms niet het belangrijkste voor goed werknemerschap. Het gaat vooral om vaardigheden en ervaring. Dat wordt nu steeds meer onderkend in de VS. Je moet kijken naar wat mensen in huis hebben en aan ervaring hebben opgebouwd, in plaats van alleen naar behaalde diploma’s.

Het is soms je reinste talentverspilling als je alleen oordeelt op basis van formele kwalificaties, vooral als de formele scholing van migranten en oudere werknemers niet meer aansluit bij moderne vereisten. Als werkgevers verder kijken dan diploma’s, kunnen ze niet alleen meer sollicitanten verwelkomen, maar ook meer kwaliteit en talent binnenhalen.

Een grotere tweedeling in de maatschappij

De discussie over de waarde van een diploma is ook op andere terreinen relevant. Gezien het feit dat Amerikanen ondertussen 1,75 biljoen dollar hebben uitstaan aan studieschulden, is het logisch dat zij zich afvragen of de investering in een studie zich uitbetaalt. Deze discussie speelt minder in Nederland, maar ook hier zullen meer en meer mensen zich afvragen of het loont – of noodzakelijk is – om zich zo diep in de studieschulden te steken.

Tenslotte, een fixatie op diploma’s leidt ook tot een grotere tweedeling in de maatschappij: tussen de hoger opgeleiden en de rest. Een diploma is misschien peperduur, maar het geeft je wel vermogen, status en macht. Worden lager opgeleiden of niet-gediplomeerden daar dan van uitgesloten?

Misschien laat dit zien dat we een onjuist beeld hebben van de waarde van diploma’s in het hoger onderwijs; alsof die vooral een garantie moeten zijn voor een goede baan. Zo’n diploma kan leiden tot een baan die status en geld verschaft, maar dat is niet de fundamentele waarde van het onderwijs. Laat hoger onderwijs vooral een plek zijn waar je in aanraking komt met nieuw ideeën, waar je met complexiteit leert omgaan, waar je leert om bedachtzaam te opereren en je verantwoordelijkheid in de samenleving te nemen. Pas dan heeft een diploma werkelijk waarde.