Wanhopig over Poetins inval in Oekraïne, verklaren sommigen het internationaal recht voor dood. Doe dat niet, bepleit Victoria Kerr, onderzoeker bij het T.M.C. Asser Instituut in Den Haag.
Sinds de Russische inval in Oekraïne – een flagrante schending van het internationaal recht – is er ook onder internationale juristen een verhit debat ontstaan. Uit wanhoop over de onmacht van het internationale recht, wordt het door sommigen ‘dood’ verklaard. Zo beschreef een jonge Oekraïense internationaal jurist onlangs hoe sommige studenten bittere grappen maken op sociale media en zich publiekelijk afkeren van de internationale advocatuur. Een van hen vond dat alle regels en verdragen “het papier niet waard zijn waar ze op gedrukt zijn”.
Russisch vetorecht
Het cynisme over het volkenrecht is deels te verklaren door de aanvankelijk gefragmenteerde reactie van de internationale gemeenschap. Al weken zit de VN-Veiligheidsraad, sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog verantwoordelijk voor vrede en veiligheid, in een impasse vanwege het Russische vetorecht waarmee dit land voorgenomen VN-besluiten kan blokkeren.
Toch gaat er een sterk signaal uit van de VN-resolutie die de brute invasie van Rusland in Oekraïne verwerpt en het land krachtig oproept om zijn troepen onmiddellijk terug te trekken en het internationaal recht te eerbiedigen. Dat geldt ook voor de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof op 16 maart, waarin het Hof stelt dat de Russische Federatie de militaire operaties onmiddellijk moet staken.
Het probleem met het internationaal recht is dat geen van beide uitspraken afdwingbaar is. Die ‘verlamming’ verklaart het debat erover. Maar het internationaal recht voor dood verklaren, zal geen einde maken aan de Russische invasie in Oekraïne, noch zal het steun bieden aan de slachtoffers van deze verwoestende oorlog.
In plaats daarvan kunnen we ons beter richten op de vraag hoe we het internationaal recht juist wél kunnen inzetten in situaties zoals die in Oekraïne. Want dat gebeurt nu al volop, en met ongekende vaart.
Onderzoek Internationaal Strafhof
Begin maart kondigde de aanklager van het Internationaal Strafhof (ICC), Karim Khan QC, bijvoorbeeld aan dat hij – na verwijzing door 39 lidstaten – een onderzoek instelt naar beschuldigingen van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid of genocide die sinds 21 november 2013 in Oekraïne zouden zijn gepleegd.
Ook pleit een aantal prominente juridische en politieke actoren nu, met steun van de Oekraïense minister van buitenlandse zaken, voor de oprichting van een speciaal tribunaal voor het misdrijf agressie in Oekraïne.
Gewoonlijk richten het Internationaal Strafhof en dit soort speciale tribunalen zich op degenen die het meest verantwoordelijk zijn voor internationale misdrijven. Maar ook minder vooraanstaande daders voor internationale misdrijven kunnen worden vervolgd.
Online portal voor bewijsmateriaal
Ook Oekraïne zelf heeft al voor de invasie stappen ondernomen om zijn nationale recht in overeenstemming te brengen met de internationale normen. Het heeft inmiddels een speciale afdeling opgericht die oorlogsmisdrijven onderzoekt. Bij het Internationaal Strafhof is een online portal geopend voor het indienen van bewijsmateriaal, voor het onderzoeksteam dat ter plaatse bewijsmateriaal verzamelt. De VN-Mensenrechtenraad heeft ingestemd met de oprichting van een onderzoekscommissie voor Oekraïne.
Zo beschouwd is het internationaal recht dus zeker niet dood. De internationale gemeenschap (met steun van de Oekraïners zelf) maakt momenteel volop gebruik van het internationaal recht om met ongekende snelheid en op ongekende schaal te reageren op de Russische invasie in Oekraïne. Als we degenen die oorlog voeren juridisch ter verantwoording roepen en berechten, dan zal het internationaal recht, in de toekomst, zeker een afschrikwekkende werking hebben.
Lees ook:
In Oekraïne lijkt het oorlogsrecht geschonden te worden: wat mag er wel en niet?
Grootscheepse beschieting van steden, propagandafilmpjes met gevangenen: het oorlogsrecht lijkt te worden geschonden in Oekraïne. Klopt dat? Wat mag er wel en niet in een oorlog?
In miljoenen uren video zoekt deze rechter bewijs voor Syrische oorlogsmisdaden
Rechter Catherine Marchi-Uhel vergaart namens de Verenigde Naties bewijs voor oorlogsmisdaden die in Syrië zijn begaan. Elf jaar na het uitbreken van de Syrische burgeroorlog is dat hard nodig.
