Het huidige concept van pensioen is inmiddels gestopt met werken

Het is ongezond om abrupt met pensioen te gaan en helemaal niet meer te werken. Zoals we jongeren met scholing aan werk helpen zullen we ouderen moeten leren een actief leven na pensionering te behouden, aldus Theo Kocken, hoogleraar risk management aan de VU.

De laatste veertig jaar is de levensverwachting in de westerse wereld met grofweg tien jaar toegenomen. Maar we doen te weinig om mensen financieel, fysiek en mentaal voor te bereiden op een zinvol, langer leven. Er is nauwelijks begeleiding naar een latere levensfase. Dat komt door het ingesleten concept van abrupte pensionering – en daar valt iets aan te doen.

Mensen bereiden zich financieel weinig voor op hun oude dag, omdat het lastig is om op jonge leeftijd consumptie op te geven voor je oudere ‘ik’. Overheden doen ook ­liever geen ingrepen in pensioensparen of de bestaande pensioenleeftijd, want dat valt electoraal slecht. Pas als de wal het schip keert, wordt de pensioenleeftijd met tegenzin aangepast, als een noodzakelijk kwaad. Nietsdoen gedurende de laatste twintig, dertig jaar van je leven is toch een voorrecht?

Aanzienlijk gelukkiger

Bij het maken van de documentaire Your 100-year life viel me op dat de mensen die significant langer doorwerken, en met name degenen die op latere leeftijd een nieuw pad hebben gekozen, minder finan­ciële zorgen hebben en aanzienlijk gelukkiger zijn. Ze ervaren zingeving in hun leven en zijn blij met de uitdagingen die het werken met anderen oplevert.

Dat is het probleem van de westerse maatschappij: we doen niets om ouderen langer actief aan het werk te houden. Ook al zijn er steeds meer organisaties die aan geleidelijke afvloeiing doen, toch bestaat er nauwelijks serieuze begeleiding naar een actieve levensfase voor ouderen.

Het percentage werkenden neemt sterk af naarmate men ouder is: tussen de 70 en 75 jaar doet 92,5 procent niets meer aan werk en na 75 jaar is dat 97,8 procent, aldus cijfers van het CBS. Dat komt vermoedelijk doordat men zich niet realiseert wat de ­negatieve invloed is van een langdurige en abrupte pensionering op onze fysieke en mentale gesteldheid. Door te stoppen met werken ervaren we minder sociale interactie en valt zingeving grotendeels weg.

Natuurlijk geldt dit niet voor iedereen. Het verband tussen langer doorwerken en gezondheid/geluk is wetenschappelijk ook moeilijk vast te stellen. Misschien werken mentaal en fysiek sterke mensen wel langer door.

Graag met pensioen is dooddoener

Maar er zijn wél veel bewijzen van het positieve effect van bewegen en een gezonde dosis spanning; mentaal actief zijn kan ook voor minder depressiviteit zorgen. Ook zijn sociale activiteiten zijn goed voor ons. Samen met anderen een probleem oplossen stimuleert andere delen van de hersenen dan wanneer je in je eentje een kruiswoordpuzzel oplost. Bovenal blijkt dat het hebben van een gevoel van zingeving erg positief werkt op ons mentale geluk en ons stress­niveau reduceert. Al deze factoren zijn onlosmakelijk verbonden met een vorm van interactief werk, dus ook vrijwilligerswerk.

Een van de dooddoeners in de discussie over langer doorwerken, is dat mensen heel graag met pensioen willen. Dat hoor je vooral van degenen die niet in een ‘passend’ beroep zitten. Maar dat ons brein signalen kan afgeven dat we willen stoppen met een arbeidsproces, wil niet zeggen dat het goed is om minder actief te worden. We zijn er nu eenmaal op gebouwd zorgvuldig met energie om gaan. Daarom geeft het lichaam bijvoorbeeld signalen dat het moet eten en rusten zodra dat kan.

Coaching na werkzaam leven

In onze naoorlogse maatschappij, met een overvloed aan eten, hebben we al te maken met obesitas, diabetes type 2 en andere welvaartsziekten. De overvloed aan vrije tijd na het pensioen dreigt te leiden tot ernstige achteruitgang in fysieke en cognitieve capaciteiten en gebrek aan zingeving. Bij obesitas zijn we heel langzaam dit verband gaan begrijpen. Met de groei in inactieve pensioenjaren kan het eveneens fout gaan.

Waar ligt de verantwoordelijkheid om een te weinig actieve fase op latere leeftijd te voorkomen? Natuurlijk deels bij het individu, net zoals de keuze voor het type werk na school. Maar als het individu van nature de neiging heeft om de weg van de minste inspanning te kiezen, ligt er een rol voor de overheid.

We begeleiden mensen op jonge leeftijd naar werk, maar nauwelijks andersom: van een werkzaam leven naar een passende levensinrichting op latere leeftijd (60-80+). De overheid kan een effectieve rol spelen in het opzetten van vormen van coaching. Zo kunnen mensen ontdekken welke vaardigheden ze hebben, onderzoeken waar hun zingeving ligt en welke beroepen of vrijwilligersactiviteiten daarbij passen.

Hopelijk komt het besef dat langdurige en abrupte pensionering vaak meer kwaad dan goed doet voordat straks een derde van de bevolking onnodig decennialang in een permanente lockdown komt te zitten.

De documentaire ‘Your 100-year life’ is op 4 november te zien in Pakhuis de Zwijger Amsterdam en op 8 december in theater de Buurvrouw Rotterdam.

Lees ook:

Jane Goodall (87) piekert niet over stoppen met werken: ‘Ik beschouw mezelf allang niet meer als primatoloog’

Jane Goodall legt in haar nieuwste boek uit wat haar hoop geeft, in tijden van klimaatverandering en natuurverwoesting. Haar antwoord lijkt simpel: doe iets en kom in een spiraal van actie naar hoop, en van hoop naar actie.

Yep André: Jezelf ontwikkelen doe je niet achter een appelpuntje

Hoe houden young elderly persons (yeps) hun leven vitaal en zinvol? Blader niet terug in het levensboek, maar schrijf vooral verder.